جست‌وجوی عدالت آموزشی در هرمزگان

دریانیوز// در بسیاری از گزارش‌های رسمی، عدالت آموزشی مفهومی کلی و آرمانی به نظر می‌رسد؛ عبارتی که در سخنرانی‌ها پررنگ و در میدان عمل کم‌رنگ است. اما وقتی پای گفت‌وگو با آرش باقرپور می‌نشینی، این واژه ناگهان وزن می‌گیرد، تبدیل به پروژه، سامانه، معلم، دانش‌آموز، کلاس چندپایه و دفتر و مداد و حتی یک ویدئو آموزشی می‌شود؛ چیزی ملموس‌تر از شعار و نزدیک‌تر به واقعیت.
آرش باقرپور، دبیر جهادی قرارگاه عدالت آموزشی بنیاد برکت در هرمزگان، از دل همین سیستم آموزشی آمده است؛ معلمی که اکنون مدیر دبیرستان متوسطه اول نور بندرعباس است و به قول خودش «عدالت آموزشی را نه در تجهیزات، بلکه در محتوا و توانمندسازی» می‌بیند. آنچه او و گروهش به دنبال آن‌اند، ساختن مدرسه‌ای جدید نیست؛ درست کردن زیرساخت فکری، محتوایی و مهارتی برای مناطقی است که سال‌هاست با کمبودها دست‌وپنجه نرم می‌کنند.در این گزارش، روایت او را با جزئیات می‌خوانید؛ گزارشی از میدان، از مدارس بندرعباس تا
روستاهای شرقی، از کلاس‌های چندپایه تا قرائت‌خانه‌های کنکور، از کارگاه مهارت‌آموزی تا سامانه‌های استعدادیابی.
نقطه آغاز؛ عدالت آموزشی از نگاه یک معلم
اولین جمله‌اش، مانند نقشه راه فعالیت‌های چندساله اوست:
«ما این گروه را تشکیل دادیم برای اینکه آن بسترها و آن فکرهای لازم را برای راه‌اندازی یک مدرسه فراهم کنیم… نه فقط تجهیز، بلکه محتوا. عدالت آموزشی از محتوا شروع می‌شود.»
به‌محض شنیدن این جمله، مأموریت قرارگاه برایم روشن‌تر می‌شود: عدالت آموزشی برای آنها یعنی شناسایی ریشه‌های محرومیت، نه فقط ظاهر آن.
با این نگاه، باقرپور سه چالش اصلی آموزش ابتدایی در مناطق کم‌برخوردار را برمی‌شمرد:
* کمبود معلم توانمند
بخش زیادی از مدارس محروم با سربازمعلم‌ها، معلمان خرید خدمات و حق‌التدریسی اداره می‌شوند؛ نیروهای شریف اما بدون آموزش‌های لازم.
* چندپایه بودن مدارس
کلاس‌هایی که در آن یک معلم باید هم‌زمان به دانش‌آموزان پایه اول تا ششم درس بدهد.
* چندزبانه بودن استان
بلوچی در شرق، عربی در غرب، لهجه‌های مختلف در شمال؛ معلمی که آموزش چندزبانه ندیده، طبیعتا با چالش مواجه می‌شود.«وقتی معلم دستش پر نباشد، حتی اگر بهترین نیت را داشته باشد، نمی‌تواند حق بچه‌ها را ادا کند.» و همین جمله، آغاز یک پروژه بزرگ بود.
کاربرگ‌های هفتگی؛ نظم‌بخشی به یادگیری
برای مقابله با این نابرابری‌ها، قرارگاه از پایه‌ای‌ترین گام‌ها آغاز کرده است. باقرپور می‌گوید: «یک مجموعه کاربرگ طراحی کردیم؛ هفته‌به‌هفته، برای تمام پایه‌ها، با هدف اینکه هم دانش‌آموز تمرین منظم داشته باشد، هم معلم یک بودجه‌بندی استاندارد. این‌جوری کار گم نمی‌شود و کتاب تا آخر سال کامل تدریس می‌شود.»
به ظاهر ساده می‌رسد، اما در مدارسی که معلم باید هم‌زمان شش پایه را مدیریت کند، همین کاربرگ‌ها شاخص نظم‌آموزی و نجات‌بخش‌اند. جایی از صحبت‌هایش می‌گوید: «بچه‌ای که دفتر ندارد چطور کاربرگ انجام بدهد؟» و بعد توضیح می‌دهد که بسته‌های لوازم‌التحریر شامل کیف، دفتر، مدادرنگی و خط‌کش را به دانش‌آموزانی داده‌اند که تحت پوشش هیچ نهادی نبودند.
نوآوری معلمان؛ سامانه آموزش دیجیتال با سنجش لحظه‌ای
اما نقطه درخشان فعالیت‌های قرارگاه، سامانه هوشمندی است که باقرپور از آن با افتخار یاد می‌کند:
«ما از مؤلفان کتاب خواستیم محتوا را با نگاه چندپایه آماده کنند. فیلم آموزشی ساختند، اما به شکل یک‌طرفه نبود. دو دقیقه که معلم فیلم را می‌بیند، متوقف می‌شود و یک سؤال می‌آید.
اگر درست جواب بدهد ادامه می‌دهد، اگر نه، فیلم به بخش راهنما برمی‌گردد.» سامانه نه تنها آموزش می‌دهد، بلکه معلم را ارزیابی می‌کند و اجازه نمی‌دهد مثل دوره‌های ضمن‌خدمت معمولی، بدون یادگیری واقعی از آن عبور کند.پایان سال، ۲۰ نفر از معلمان برتر تقدیر می‌شوند و برای ۱۵۰ نفر از آنها یک «کیف آموزش معلم» تهیه شده؛ کیفی که ارزش آن حدود ۱۰ میلیون تومان است و ابزار تدریس علوم، ریاضی و هنر را در خود دارد.
مدارس تولید مهارت؛ طرحی که می‌تواند بازی را عوض کند
در بخش دیگری از گفت‌وگو، لحن باقرپور تغییر می‌کند. این بار از پروژه‌ای حرف می‌زند که اثرات آن محدود به کلاس درس نیست؛ «مدارس تولید مهارت».
«در مدارس شبانه‌روزی، بچه‌ها بعدازظهر زمان آزاد دارند. چرا این زمان به مهارت‌آموزی نرسد؟ چرا مدرسه جای آموختن یک حرفه نباشد؟»
سه مدرسه‌ نمونه در رودان و قشم انتخاب شده‌اند. مهارت‌ها بسته به نیاز منطقه تعریف می‌شود:
* کشاورزی هوشمند
* پرورش میگو
* بسته‌بندی و فرآوری
* خیاطی و طراحی لباس
* تولید مواد شوینده
* برنامه‌نویسی و انیمیشن‌سازی
* پرورش گیاهان و آبزیان
او مثال‌های ملی می‌زند؛ از اردبیل که مواد شوینده تولید می‌کنند تا بندرگز که یک مدرسه دخترانه لباس فرم مدارس را می‌دوزد. «من دوست دارم روزی برسد که مدرسه فقط جای آموزش کتاب نباشد؛ جای کسب مهارت باشد.»
کنکور؛ از کتابخانه تا قرائت‌خانه استاندارد
باقرپور از مشکل دیگری می‌گوید: قرائت‌خانه‌هایی که در استان داریم، بیشتر شبیه کتابخانه‌اند. بچه فقط می‌نشیند و می‌خواند؛ نه مشاور دارد، نه برنامه‌ریز، نه تحلیل کارنامه.به همین دلیل، قرارگاه ۱۸ مدرسه را بررسی کرده و ۶ مدرسه هدف‌گذاری شده‌اند تا به «مرکز استاندارد مطالعه» تبدیل شوند؛ مشابه همان فضاهایی که دانش‌آموزان تهرانی در آنها درس می‌خوانند.هدف او کاملاً مشخص است: عدالت آموزشی یعنی بچه مینابی یا رودانی همان امکانات دانش‌آموز تهرانی را داشته باشد.
استعدادیابی نوین؛ بازی به جای آزمون
یکی از جذاب‌ترین بخش‌های برنامه‌ها، سامانه استعدادیابی «کاردون» است. باقرپور نقد تندی به نظام هدایت تحصیلی فعلی دارد:«آزمونی که بچه امروز می‌دهد، هفته بعد نتیجه‌اش عوض می‌شود. نمی‌شود آینده را با یک آزمون یک‌باره تعیین کرد.» در سامانه جدید، دانش‌آموز طی سه تا چهار ماه «بازی» می‌کند، چالش انجام می‌دهد و رفتارهایش تحلیل می‌شود. خروجی آن یک «پرسنای کامل» از ویژگی‌ها و علایق اوست. بعد سامانه چند رشته و مهارت را پیشنهاد می‌دهد. اگر دانش‌آموز دوره‌ها را بگذراند، برای کارورزی معرفی می‌شود و نهایتاً می‌تواند از بنیاد برکت وام کسب‌وکار دریافت کند.
ایده اصلی چیست؟
«جلوگیری از تبدیل یک جوان جویای کار به یک فرد بیکار بدهکار.»
این طرح در اسفندماه با حضور استادان و مسئولان استانی رونمایی شده و قرارگاه امیدوار است مراحل اجرایی آن تا سال آینده گسترش یابد.
چالش‌ها؛ بزرگ‌ترین مانع، آموزش‌وپرورش است
جایی در گفت‌وگو، باقرپور مکثی می‌کند و می‌گوید: متأسفانه بزرگ‌ترین مانع اجرای طرح‌ها، خود آموزش‌وپرورش است.چهار ماه است در انتظار یک تفاهم‌نامه رسمی‌اند تا بتوانند بدون محدودیت وارد مدارس شوند. دلیل مقاومت‌ها چیست؟ او با صراحت می‌گوید :مسئله امنیت اطلاعات دانش‌آموزان کاملاً درست است. اما این مشکل با یک تفاهم‌نامه حل می‌شود. ما فقط می‌خواهیم کار جلو برود.اما او مشکل بزرگ‌تری را مطرح می‌کند: سیاست‌زدگی سیستم آموزشی.نمونه‌های متعدد می‌آورد؛ از مدیرانی با سوابق غیرمرتبط تا مجموعه‌هایی که تجهیزات گران‌قیمت دارند اما از آن استفاده نمی‌شود:
* پرینتر سه‌بعدی که هدش خشک شده چون یک‌بار هم استفاده نشده
* صندلی‌هایی که با چند میلیون تومان قابل تعمیرند اما «برچسب اموال» اجازه نمی‌دهد.
* مدارسی که در گزارش‌ها «آماده» معرفی می‌شوند اما بچه روی زمین نشسته.
«عدالت آموزشی روی کاغذ عالی است؛ اما در عمل، فاصله بندرعباس با روستاهای محروم، فاصله زمین تا آسمان است.»
ظرفیت‌های فراموش‌شده؛ مدیرانی که کنار گذاشته می‌شوند
در بخش پایانی گفتگو، باقرپور نکته مهمی را یادآوری می‌کند:«ببینید معاون سابق آموزش متوسطه استان الان کجاست؟ این آدم سرمایه است. چطور ممکن است از تجربه‌اش استفاده نشود؟ با تغییر دولت‌ها افراد باتجربه کنار گذاشته می‌شوند. این کار یعنی هدر دادن منابع انسانی.»به اعتقاد او، مهم‌ترین سرمایه آموزش‌وپرورش نیروی انسانی است و نادیده گرفتن آن ضربه‌ای است که مستقیماً به کیفیت آموزش می‌خورد.
افق پیش‌رو؛ تفاهم‌نامه، توسعه طرح‌ها و تمرکز بر مهارت
قرارگاه عدالت آموزشی برای آینده هدف‌گذاری روشنی دارد:
* امضای تفاهم‌نامه با آموزش‌وپرورش برای ورود گسترده‌تر به مدارس
* گسترش مدارس تولید مهارت
* استانداردسازی قرائت‌خانه‌های کنکور
* اجرای سراسری سامانه استعدادیابی
* تولید محتوای آموزشی ویژه مناطق چندپایه و چندزبانه
باقرپور امید دارد که این مسیر به «انقلاب آموزشی» منجر شود؛ انقلابی که در آن، دانش‌آموز رودانی و قشمی و بشکردی، همان فرصتی را داشته باشد که دانش‌آموز تهران‌نشین دارد.
عدالت آموزشی، شعاری که باید به عمل تبدیل شود
روایت آرش باقرپور، روایت یک دغدغه است؛ دغدغه‌ای که از کلاس درس آغاز شده و امروز به شبکه‌ای گسترده از معلمان جهادی، سامانه‌های آموزشی، کارگاه‌های مهارتی و برنامه‌های استعدادیابی رسیده است. او در پایان گفت‌وگو جمله‌ای می‌گوید که شاید خلاصه تمام این گزارش باشد:«ما دنبال معجزه نیستیم. فقط می‌خواهیم فرصت‌ها برابر باشد. فقط همین.در استانی که نابرابری آموزشی ریشه‌دار است، تلاش‌های این قرارگاه می‌تواند نقطه شروعی باشد برای تغییری واقعی؛ تغییری که دانش‌آموزان محروم هرمزگان سال‌هاست چشم‌انتظار آن هستند.