چـرا انتخاب اسـتانداران بایـد شایسـته‌سـالارانه باشـد؟

دریانیوز// در کشورهایی که با بحران‌های اقتصادی، اجتماعی و محیط‌زیستی روبه‌رو هستند، نحوه انتخاب کارگزاران محلی و ملی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. استانداران، به عنوان یکی از ارکان کلیدی در مدیریت استانی، نقش حیاتی در توسعه پایدار ایفا می‌کنند. اما در ایران، فرایند انتخاب استانداران هنوز تحت تأثیر روابط سیاسی، گروهی و شخصی است و کمتر به شایستگی‌های مدیریتی توجه می‌شود. دکتر مسعود درودی، پژوهشگر و استاد سیاست‌گذاری عمومی، در این گفت‌وگو به بررسی چالش‌های موجود در انتخاب استانداران و ارائه راهکارهایی برای تحول در این حوزه پرداخته است.
چالش‌های مدیریت محلی و ضرورت شایسته‌سالاری در انتخاب استانداران
در بسیاری از دولت‌های مختلف، روند انتخاب استانداران معمولاً به‌طور عمده تحت تأثیر روابط سیاسی، گروهی و نزدیکی به مقامات عالی‌رتبه مانند رئیس‌جمهور، نمایندگان مجلس و وزیر کشور قرار دارد. در این فرآیند، معیارهای شایسته‌سالاری، مانند توانمندی‌های مدیریتی، تجربه در زمینه توسعه محلی، آشنایی با مسائل منطقه‌ای و توانایی در پیشبرد پروژه‌های توسعه‌ای، به‌طور جدی مدنظر قرار نمی‌گیرد. دکتر مسعود درودی در این زمینه می‌گوید:«یکی از مشکلات اصلی ما در انتخاب استانداران، عدم توجه به شاخص‌های مدیریتی است. انتخاب استانداران باید بر اساس شایستگی، تجربه و توانمندی‌های اجرایی باشد، نه بر اساس روابط سیاسی. در غیر این صورت، در بهترین حالت شاهد بهبود کمی وضعیت استان‌ها خواهیم بود و در بدترین حالت، مشکلات موجود تشدید خواهند شد.» وی همچنین افزود: با بررسی روند انتخاب استانداران در دهه‌های اخیر، به‌ویژه پس از جنگ تحمیلی، مشخص می‌شود که این فرآیند به‌طور عمده تحت تأثیر ملاحظات سیاسی قرار گرفته است. این وضعیت موجب شده که بسیاری از استان‌ها با بحران‌های مدیریتی مواجه شوند، زیرا افرادی که به‌عنوان استاندار منصوب می‌شوند، ممکن است فاقد توانمندی‌های لازم برای حل مسائل محلی باشند».
بحران‌های اقتصادی، اجتماعی و محیط‌زیستی: ضرورت داشتن مدیران بحران‌گرا
ایران، در حال حاضر، با بحران‌های پیچیده‌ای مواجه است که بسیاری از آن‌ها به‌طور مستقیم به اداره صحیح استان‌ها بستگی دارد. بحران‌های اقتصادی مانند تورم بالا، رکود اقتصادی، بیکاری گسترده، فساد و بحران‌های محیط‌زیستی از جمله چالش‌هایی هستند که نه تنها به سطح ملی، بلکه به‌طور مستقیم بر کیفیت زندگی مردم در استان‌ها تأثیر می‌گذارند. به‌ویژه در استان‌هایی که با کمبود منابع آبی، فرسایش خاک و آلودگی‌های محیط‌زیستی دست و پنجه نرم می‌کنند، ضرورت انتخاب استاندارانی که توان حل این بحران‌ها را داشته باشند، از همیشه بیشتر است.
دکتر درودی در این خصوص معتقد است:
«اگر بخواهیم بحران‌های اقتصادی و اجتماعی کشور را به شکل مؤثری حل کنیم، باید استاندارانی را انتخاب کنیم که توانایی‌های لازم برای مدیریت بحران‌ها را داشته باشند. در حال حاضر، بسیاری از استانداران به‌جای مدیریت بحران‌ها، درگیر سیاست‌های کوتاه‌مدت و برنامه‌های غیرعملی هستند که عملاً تأثیر قابل‌توجهی در بهبود شرایط استان‌ها ندارند.» در این راستا، می توان نتیجه گرفت که انتخاب استانداران باید بر اساس معیارهایی صورت گیرد که نه تنها توانایی آن‌ها در مدیریت اجرایی را سنجیده، بلکه به توانمندی‌های آن‌ها در حل بحران‌های مختلف نیز توجه ویژه‌ای داشته باشد.
چرا انتخاب استاندار بومی یا غیر بومی اهمیت دارد؟
بحث استاندار بومی و غیر بومی یکی از مسائل پرمناقشه در سیاست‌گذاری‌های محلی ایران است. در سال‌های اخیر، شاهد افزایش درخواست‌ها برای انتخاب استانداران بومی در بسیاری از استان‌ها بوده‌ایم. اما آیا انتخاب استاندار بومی واقعاً می‌تواند مشکلات توسعه‌ای را حل کند؟
دکتر درودی معتقد است که در بسیاری از استان‌ها، لزوم بومی‌گزینی نباید به عنوان یک اصل ثابت در نظر گرفته شود. او بیان می‌کند: «در استان‌هایی که با چالش‌های قومیتی و مذهبی شدید روبه‌رو هستند، انتخاب استاندار بومی می‌تواند مشکلات بیشتری ایجاد کند، چرا که ممکن است افراد محلی نتوانند به‌طور مؤثر با اقوام مختلف و گروه‌های اجتماعی در استان تعامل کنند. در این موارد، بهتر است استاندارانی از خارج استان انتخاب شوند که به‌دلیل آشنایی کمتر با بافت اجتماعی و سیاسی منطقه، بتوانند با دیدی بی‌طرف‌تر و در جهت مصالح عمومی اقدام کنند.» اما در استان‌هایی که با بحران‌های قومیتی و مذهبی روبه‌رو نیستند، انتخاب استانداران بومی شایسته می‌تواند مفید باشد. چرا که افراد بومی با شناخت بهتری از مسائل منطقه‌ای، می‌توانند در حل مشکلات محلی مؤثرتر عمل کنند.
بحران مدیریتی در هرمزگان: از فرصت‌ها تا چالش‌ها
هرمزگان به‌عنوان یکی از استان‌های مهم در جنوب ایران، با موقعیت استراتژیک خود در سواحل خلیج فارس و پروژه‌های بزرگ اقتصادی مانند توسعه سواحل مکران، ظرفیت‌های فراوانی برای توسعه دارد. با این حال، استان هرمزگان به‌دلیل ضعف مدیریتی و کمبود کارگزاران شایسته، از بهره‌برداری کامل از این ظرفیت‌ها ناتوان مانده است. دکتر درودی در این‌باره توضیح می‌دهد: «هرمزگان یکی از استان‌های پرظرفیت در ایران است. این استان نه تنها از موقعیت جغرافیایی ممتازی برخوردار است، بلکه در پروژه‌های اقتصادی مهمی مانند توسعه سواحل مکران و انرژی‌های تجدیدپذیر نیز نقش اساسی ایفا می‌کند. اما متاسفانه ضعف مدیریتی و عدم توانمندی در رهبری این استان باعث شده که این ظرفیت‌ها به‌طور کامل مورد بهره‌برداری قرار نگیرند. این مشکل نه تنها به انتخاب استانداران غیرشایسته برمی‌گردد، بلکه به ضعف در ساختارهای مدیریتی استان و فقدان برنامه‌های توسعه‌ای مؤثر نیز مربوط است. »
تفویض اختیارات به استانداران: آیا آماده‌ایم؟
تفویض اختیارات بیشتر به استانداران، یکی از سیاست‌هایی است که اخیراً در دستور کار دولت قرار گرفته است. اما آیا زیرساخت‌ها و شرایط مدیریتی استان‌ها آماده است که اختیارات بیشتری به استانداران داده شود؟ پاسخ به این سؤال بستگی به معیارهای انتخاب استانداران و میزان توانمندی آن‌ها در مواجهه با بحران‌ها و مدیریت منابع دارد.دکتر درودی بر این باور است که اگر بخواهیم تفویض اختیارات به استانداران مؤثر باشد، باید ابتدا استاندارانی با شایستگی‌های مدیریتی بالا انتخاب کنیم. او بیان می‌کند: «تفویض اختیارات به استانداران می‌تواند منجر به افزایش کارایی و کاهش فساد شود، اما در صورتی که استانداران توانمندی لازم را داشته باشند. اگر استاندارانی که از روابط سیاسی و گروهی به این سمت منصوب می‌شوند، قدرت بیشتری پیدا کنند، احتمال فساد و سوءاستفاده بیشتر خواهد شد بنابراین، قبل از هرگونه تفویض اختیارات، باید اطمینان حاصل کرد که استانداران از توانایی‌های لازم برخوردار هستند تا از بروز فساد و ناکارآمدی جلوگیری شود.»
راهکارها و گام‌های پیشنهادی برای اصلاح فرآیند انتخاب استانداران
دکتر درودی چند راهکار اساسی برای اصلاح فرآیند انتخاب استانداران و بهبود مدیریت محلی ارائه می‌دهد:
۱٫ ایجاد چارچوب شایسته‌سالاری:
ایجاد چارچوبی دقیق و شفاف برای انتخاب استانداران که مبتنی بر شایستگی‌ها و توانمندی‌های اجرایی باشد.
۲٫ نظارت و ارزیابی دقیق:
نظارت مستمر بر عملکرد استانداران و ارزیابی آن‌ها با استفاده از شاخص‌های معتبر که بتواند میزان تأثیر آن‌ها در توسعه استان‌ها را اندازه‌گیری کند.
۳٫ استفاده از نخبگان بومی:
استفاده از نخبگان محلی و جوانان برای تقویت کارگزاران استانی و بهبود فرآیندهای مدیریتی و اجرایی.
۴٫ تقویت تعاملات ملی و محلی:
استانداران باید بتوانند نقش واسط بین دولت مرکزی و مردم استان‌ها را ایفا کنند و از این طریق به حل مشکلات محلی کمک کنند.
لزوم تحول در فرآیند انتخاب استانداران
برای خروج از بحران‌های اقتصادی، اجتماعی و مدیریتی که کشور با آن‌ها روبه‌رو است، انتخاب استانداران باید به‌طور جدی اصلاح شود. فرآیند انتخاب باید بر اساس شایستگی‌های مدیریتی و توانمندی‌های اجرایی باشد. در غیر این صورت، کشور با بحران‌های بیشتری روبه‌رو خواهد شد. دکتر درودی در پایان می‌گوید: «ما باید به سمت شایسته‌سالاری حرکت کنیم. انتخاب استانداران باید بر اساس معیارهای مدیریتی دقیق و توانمندی در حل بحران‌ها انجام شود. این تنها راهی است که می‌تواند موجب بهبود وضعیت استان‌ها و در نهایت بهبود وضعیت کلی کشور شود.»