دریانیوز// سد بزرگ جگين، واقع در شهرستان بشاگرد هرمزگان و بر روي رودخانه جگين، نه‌تنها يک سازه عمراني عظيم، بلکه يک منبع آبي استراتژيک و شريان حياتي توسعه در شرق استان و محور کلان آب شيرين سواحل مکران محسوب مي‌شود.
در شرايطي که سدهاي کهن و حياتي استان نظير سد استقلال ميناب، شميل و نيان به دليل خشکسالي‌هاي پياپي به ورطه خشکي کامل يا برداشت از حجم مرده (زير ۴ درصد) افتاده‌اند و بندرعباس را در «خط قرمز» تأمين آب قرار داده‌اند، سد جگين با ظرفيت ۳۰۰ ميليون متر مکعب و آبگيري از حوضه پرآب کوهستان بشاگرد، به تک‌نقطه مطمئن و داراي ذخيره کامل براي تأمين آب پايدار در اين منطقه مبدل شده است. اين گزارش نگاهي به موقعيت اين سد، جايگاهش در تأمين آب شرب و کشاورزي منطقه شرق و ظرفيت‌هاي بلااستفاده آن دارد.
جايگاه محوري سد جگين و پروژه‌هاي تحول‌آفرين
اهميت سد جگين از تأمين آب شرب و کشاورزي فراتر رفته و به موتور محرک طرح‌هاي کلان با رويکرد صادرات‌محور در مسير توسعه سواحل مکران تبديل شده است.
هدف اوليه ساخت سد، تأمين آب شرب شهرستان‌هاي جاسک و بشاگرد و اراضي کشاورزي پايين‌دست بود. فاز نخست طرح ملي جگين-جاسک در سال ۱۳۹۴ به بهره‌برداري رسيده و جمعيتي بالغ بر ۱۴۳ هزار نفر شامل شهر جاسک، ۱۰۵ روستاي مسير و ناوگان نظامي جنوب را از آب شرب باکيفيت و پايدار بهره‌مند ساخته است.
با توجه به بحران آب در مرکز استان، مقامات هرمزگان به‌طور جدي پيگير طرح انتقال آب سد جگين به شهرستان‌هاي سيريک و ميناب و حتي بندرعباس هستند تا کسري شديد آب شرب اين شهرها را جبران کند. همچنين، پيگيري براي تأمين آب شهرستان سيريک از سد جگين در دستور کار قرار دارد تا آب شرب پايدار اين منطقه تأمين شود.
حتي عده‌اي معتقدند انتقال آب از اين سد به سمت سيريک و ميناب مي‌تواند مناطق مابين اين شهرها را که از نظر کشاورزي مستعدند اما دچار خشکسالي‌اند، رونق داده و براي افراد زيادي در اين محدوده‌ها شغل ايجاد نمايد.
محور توسعه نوين کشاورزي و اشتغال‌زايي
- طرح مجول‌کاري (بزرگترين طرح صادراتي): بزرگترين و استراتژيک‌ترين طرح، ايجاد بزرگترين نخلستان مکانيزه خرماي مَجول دنيا به وسعت بيش از ۳هزار و ۶۰۰ هکتار در دشت پلپلک بشاگرد است. اين پروژه که توسط شرکت ماهان سرمايه‌گذاري و اجرا مي‌شود، با ارقام صادراتي و با استفاده از آب سد جگين و سيستم آبياري قطره‌اي، با هدف کسب بازارهاي جهاني و ايجاد بالغ بر ۳۰۰۰ شغل مستقيم براي بوميان، در حال اجرا يا برنامه‌ريزي است.
- شهرک گلخانه‌اي بزرگ جگين و بشاگرد: طرح ايجاد شهرک گلخانه‌اي ۵۰۰ هکتاري در منطقه جگين و اراضي دشت بارق بشاگرد در دستور کار قرار دارد. ۲۰ ميليون متر مکعب آب از سد جگين براي اين طرح تخصيص داده شده است. هدف، توليد محصولات کشاورزي در فصول خارج از فصل، ثروت‌آفريني، ايجاد اشتغال گسترده براي نيروهاي بومي و صادرات محصولات از طريق بندر جاسک با بالاترين بهره‌وري آب است.
- جهش توليد در دشت جگين و يکدار (جاسک): آب سد جگين نه‌تنها براي ۱۵۰۰ هکتار از اراضي کشاورزي پايين‌دست (دشت‌هاي جگين و يکدار) تخصيص يافته، بلکه بستر تغيير الگوي کشت را فراهم آورده است:
- پنبه‌کاري: شهرستان جاسک با زير کشت بردن بيش از ۴۰۰ هکتار از اراضي شرکت سهامي زراعي جگين، به قطب توليد وَش (پنبه) در هرمزگان تبديل شده است. برنامه‌ريزي براي کشت پنبه در مجموع ۲۵۰ تا ۵۰۰ هکتار از اراضي دشت جگين ادامه دارد تا جايگزين محصولات پرآب‌بر شود.
- توسعه گياهان دارويي: توسعه کشت‌هايي مانند لمون گراس، آويشن و رزماري که سازگاري بيشتري با اقليم منطقه دارند، در دشت جگين در فازهاي پايلوت قرار دارد.
- توليد صيفي خارج از فصل: کشت هندوانه (از جمله رقم خاص آناناسي)، طالبي، خربزه، سيب‌زميني و گوجه به روش‌هاي نوين مانند مالچ پلاستيک، با هدف صادرات به کشورهاي آسياي ميانه و عراق دنبال مي‌شود.
معماي ناکامي مکران؛ تضاد توسعه اقتصادي و بحران انساني
اما علي‌رغم تمام اين پتانسيل‌هاي کلان، بزرگترين معماي ناکامي و چالش مديريتي سد جگين، در توزيع ناعادلانه آب و عدم تحقق وعده‌هاي اوليه براي مردم بومي نهفته است.
- محروميت در محل احداث سد: شهرستان محروم بشاگرد که محل استقرار سد و خاستگاه کوهستاني رودخانه جگين است، همچنان با بي‌آبي شديد مواجه است. هزاران نفر از اهالي اين شهرستان و روستاها (مانند روستاي کوه حيدر) براي تأمين آب شرب خود، وابستگي کامل به تانکر و منابع آب غيربهداشتي (چشمه‌هاي آلوده) دارند که منجر به گزارش مواردي از بيماري‌هاي گوارشي و هپاتيت A شده است.
- کندي پروژه آبرساني: پروژه انتقال آب سد جگين به سردشت (مرکز بشاگرد) و روستاهاي مسير، که از سال ۱۳۸۵ (حدود دو دهه پيش) آغاز شده، با وجود پيشرفت بيش از ۵۰ درصد، همچنان با روندي بسيار کند و به دليل کمبود اعتبار آهسته پيش مي‌رود. اين در حالي است که مردم بشاگرد خواستار تخصيص اعتبار براي تکميل خطوط انتقال آب شرب خود هستند.
- حق‌آبه ناديده گرفته شده: منتقدان به صراحت اعلام مي‌کنند که توسعه و تخصيص آب براي اراضي کشاورزي جاسک (دشت يکدار) و پروژه‌هاي صادراتي کلان، با وجود اهميت اقتصادي‌شان، بر تأمين حق حيات و آب شرب مردم بومي و مجاور سد در بشاگرد اولويت داده شده است.
چالش‌هاي مديريتي و فني
- هدررفت آب در شبکه‌هاي سنتي: در سال‌هاي بهره‌برداري اوليه، به‌دليل استفاده از کانال‌هاي سنتي آبرساني در شبکه جگين، بخش بزرگي از آب سد دچار هدررفت مي‌شد و راندمان انتقال پايين بود. هرچند تلاش‌هايي براي جايگزيني کانال‌ها با خطوط انتقال لوله‌اي براي افزايش راندمان تا ۸۰ درصد انجام شده، اما نياز به نظارت مستمر و تخصيص سرمايه براي بهره‌برداري بهينه باقي است.
- فشار چندجانبه بر منابع آبي: سد جگين به عنوان تنها منبع آبي بزرگ با ذخيره کامل در شرق هرمزگان، اکنون تحت فشار است تا همزمان نيازهاي توسعه کشاورزي جاسک و طرح‌هاي کلان را تأمين کند، طرح انتقال آب به شهرهاي بزرگتر استان را دنبال کند، و همچنين به بحران آب شرب بوميان بشاگرد پاسخ دهد.
فرصتي ملي در گرو عدالت توزيع
سد جگين يک فرصت ملي و اقتصادي بي‌نظير براي توسعه سواحل مکران است که مي‌تواند شرق هرمزگان را به قطب توليد محصولات کشاورزي صادرات‌محور تبديل کند و هزاران شغل ايجاد نمايد. با اين حال، تحقق کامل پتانسيل‌هاي سد جگين، در گرو بازنگري فوري در اولويت‌هاي تخصيص آب است؛ به‌گونه‌اي که تأمين آب شرب مردم محروم بشاگرد (محل اصلي استقرار سد) در صدر همه اهداف قرار گيرد و پروژه‌هاي توسعه اقتصادي با رعايت عدالت و حق‌آبه بوميان و با حداکثر بهره‌وري فني (کشت گلخانه‌اي و سامانه‌هاي تحت فشار) دنبال شود تا معماي تلخ «بي‌آبي در کنار پرآب‌ترين سد استان» پايان يابد.
ثبت دیدگاه