دریانیوز// در جهان امروز، مفهوم «مسئولیت اجتماعی» دیگر تنها یک شعار اخلاقی یا توصیه فرهنگی نیست؛ بلکه به‌عنوان یک ضرورت اجتماعی و روان‌شناختی برای حفظ انسجام ملی و تقویت سرمایه اجتماعی شناخته می‌شود. جامعه‌ای که در آن افراد، نهادها و سازمان‌ها خود را در برابر یکدیگر و در برابر سرنوشت جمعی مسئول بدانند، جامعه‌ای است که می‌تواند در برابر بحران‌ها تاب‌آوری بیشتری نشان دهد و مسیر توسعه پایدار را با ثبات بیشتری طی کند. از منظر جامعه‌شناسی، مسئولیت اجتماعی به معنای پذیرش نقش فرد و گروه در ساختن نظم اجتماعی و تقویت همبستگی است. از منظر روان‌شناسی، این مفهوم با احساس تعلق، همدلی و تعهد درونی افراد نسبت به جامعه گره خورده است. ترکیب این دو نگاه، ما را به این نتیجه می‌رساند که مسئولیت اجتماعی نه‌تنها یک وظیفه اخلاقی، بلکه یک سازوکار حیاتی برای انسجام ملی است.
مسئولیت اجتماعی به‌مثابه سرمایه روانی ـ اجتماعی
یکی از مهم‌ترین کارکردهای مسئولیت اجتماعی، ایجاد و تقویت «سرمایه روانی ـ اجتماعی» در جامعه است. سرمایه روانی ـ اجتماعی به مجموعه‌ای از احساسات، نگرش‌ها و باورهایی گفته می‌شود که افراد را به یکدیگر پیوند می‌دهد و حس اعتماد و همبستگی را تقویت می‌کند.وقتی شهروندان در فعالیت‌های اجتماعی مشارکت می‌کنند ـ از رعایت قوانین ساده شهری گرفته تا حضور در فعالیت‌های داوطلبانه ـ در واقع در حال تقویت این سرمایه هستند. این سرمایه نامرئی، همان چیزی است که در بزنگاه‌های تاریخی و بحران‌های ملی، جامعه را از فروپاشی بازمی‌دارد.
از منظر روان‌شناسی اجتماعی، مشارکت در مسئولیت‌های جمعی باعث افزایش «خودکارآمدی جمعی» می‌شود؛ یعنی افراد باور می‌کنند که با همکاری می‌توانند تغییرات مثبت ایجاد کنند. این باور، به‌طور مستقیم بر انسجام ملی اثر می‌گذارد، زیرا افراد خود را بخشی از یک کل بزرگ‌تر می‌بینند و هویت فردی‌شان را با هویت ملی پیوند می‌زنند.
نقش نهادها و سازمان‌ها در بازتولید انسجام ملی
مسئولیت اجتماعی تنها بر دوش افراد نیست؛ نهادها و سازمان‌ها نیز نقشی کلیدی در این فرآیند دارند. شرکت‌ها، رسانه‌ها، دانشگاه‌ها و نهادهای مدنی می‌توانند با طراحی و اجرای برنامه‌های مسئولیت اجتماعی، به بازتولید انسجام ملی کمک کنند. وقتی مردم احساس کنند که نهادها در کنار آن‌ها هستند، انسجام ملی تقویت می‌شود .
مسئولیت اجتماعی در شرایط بحران؛ آزمون واقعی انسجام
بحران‌ها، چه طبیعی مانند زلزله و سیل، و چه انسانی مانند بحران‌های اقتصادی یا همه‌گیری‌ها، بهترین میدان برای سنجش میزان مسئولیت اجتماعی و انسجام ملی هستند. در چنین شرایطی، رفتارهای مسئولانه افراد و نهادها می‌تواند تفاوت میان فروپاشی اجتماعی و تاب‌آوری ملی را رقم بزند. در همه‌گیری کرونا، رعایت پروتکل‌های بهداشتی، حمایت از کادر درمان، کمک به اقشار آسیب‌پذیر و حتی تولید روایت‌های امیدبخش در رسانه‌ها، جلوه‌هایی از مسئولیت اجتماعی بودند که انسجام ملی را تقویت کردند.
چنین رفتارهایی باعث کاهش اضطراب جمعی و افزایش احساس امنیت می‌شوند. وقتی افراد ببینند که دیگران نیز در حال انجام مسئولیت‌های اجتماعی خود هستند، احساس تنهایی و بی‌پناهی کاهش می‌یابد و حس همبستگی تقویت می‌شود. از منظر جامعه‌شناسی نیز، بحران‌ها فرصتی برای بازتعریف هویت جمعی هستند. ملت‌ها در چنین شرایطی می‌توانند با تکیه بر مسئولیت اجتماعی، روایت‌های جدیدی از همبستگی و انسجام خلق کنند.
آموزش و نهادینه‌سازی مسئولیت اجتماعی؛ راهی به سوی آینده‌ای منسجم
برای آنکه مسئولیت اجتماعی به یک فرهنگ پایدار تبدیل شود، باید از سنین کودکی آموزش داده شود. مدارس، دانشگاه‌ها، رسانه‌ها و خانواده‌ها نقش مهمی در نهادینه‌سازی این ارزش دارند.آموزش مسئولیت اجتماعی به کودکان و نوجوانان، نه‌تنها آن‌ها را برای ایفای نقش‌های مثبت در آینده آماده می‌کند، بلکه پایه‌های انسجام ملی را نیز مستحکم‌تر می‌سازد. این آموزش باید به‌گونه‌ای باشد که مسئولیت اجتماعی نه به‌عنوان یک وظیفه تحمیلی، بلکه به‌عنوان یک ارزش مشترک و افتخار ملی معرفی شود. آموزش مسئولیت اجتماعی باعث تقویت مهارت‌های همدلی، همکاری و حل مسئله در کودکان می‌شود که این آموزش‌ها به بازتولید ارزش‌های مشترک و تقویت هویت ملی کمک می‌کنند.
سرمایه‌گذاری در آموزش مسئولیت اجتماعی، سرمایه‌گذاری در آینده‌ای است که در آن تفاوت‌ها به‌جای شکاف، به فرصت‌هایی برای هم‌افزایی تبدیل می‌شوند. آینده‌ای که در آن انسجام ملی نه یک آرمان دور، بلکه یک واقعیت زیسته است. مسئولیت اجتماعی از منظر انسجام ملی، نه یک انتخاب فردی یا نهادی، بلکه ضرورتی حیاتی برای بقای جامعه و توسعه پایدار است. این مفهوم به تقویت سرمایه اجتماعی و اعتماد عمومی منجر می‌شود و احساس تعلق، همدلی و امنیت روانی را افزایش می‌دهد. به طور کلی می توان گفت: مسئولیت اجتماعی، ستون فقرات انسجام ملی است. جامعه‌ای که در آن افراد و نهادها مسئولیت‌های خود را بپذیرند، جامعه‌ای است که می‌تواند در برابر بحران‌ها ایستادگی کند، مسیر توسعه را با ثبات طی کند و آینده‌ای روشن‌تر برای نسل‌های بعدی رقم بزند.
ثبت دیدگاه