دریانیوز// موسیقی محلی هرمزگان همچون دریای نیلگون جنوب، ریشه در عمق تاریخ و فرهنگ این خطه دارد. هر ساز و نغمه‌ای که در این دیار نواخته می‌شود، روایتگر بخشی از زندگی، باورها و آیین‌های مردمان خونگرم آن است.
در میان این سازها، دهل کسر جایگاهی ویژه دارد؛ سازی کوبه‌ای که نه تنها صدای آن ریتم شادی و همبستگی را در جشن‌ها و آیین‌ها به گوش می‌رساند، بلکه در مراسم آیینی همچون «زار» نیز نقش‌آفرین بوده و کارکردی فراتر از سرگرمی یافته است.
دهل کسر، با طنین پرانرژی و کوبش‌های پرهیجان خود، توانسته پلی میان نسل‌های گذشته و امروز ایجاد کند و همچنان در زندگی اجتماعی و فرهنگی مردم جنوب حضوری پررنگ داشته باشد.
با وجود گذر زمان و ورود سبک‌های موسیقی مدرن، دهل کسر همچنان به‌عنوان نمادی از اصالت موسیقی هرمزگان شناخته می‌شود.
بسیاری از جوانان نیز به یادگیری آن روی آورده‌اند تا این میراث ارزشمند دچار فراموشی نشود. اهمیت این ساز تا آنجاست که در هر جشن و مراسم محلی، نبود آن کمبود بزرگی به شمار می‌آید. همین استمرار و ماندگاری باعث شده است که دهل کسر امروز نه تنها ساز، بلکه بخشی از هویت فرهنگی مردم هرمزگان محسوب شود.
این مصاحبه با یکی از نوازندگان پیشکسوت دهل کسر در میناب انجام شده است؛ هنرمندی که سال‌هاست با اجرای موسیقی محلی هرمزگان، تلاش کرده صدای اصیل دهل کسر را زنده نگه دارد. هدف از گفت‌وگو، بررسی تاریخچه و ویژگی‌های این ساز کهن، نقش آن در آیین‌ها و جشن‌های محلی و همچنین بازتاب برنامه‌ها و دغدغه‌های نسل امروز برای حفظ و ترویج این میراث موسیقایی ارزشمند است.
دریا : لطفاً ضمن معرفی خود و اعضای گروه، درباره دهل کسر و تاریخچه استفاده از آن در موسیقی هرمزگان توضیح دهید.
اینجانب عیسی اورنگ، نوازنده جفتی دهل کسر هستم. فعالیت موسیقایی من در قالب یک گروه هنری متشکل از دوستان ارزشمندم آقایان تراب پناهی، مهدی زبیری و مهدی پناهی دنبال می‌شود.
ما سال‌هاست که در حوزه موسیقی محلی و آیینی هرمزگان فعالیت داریم. دهل کسر به عنوان یکی از اصیل‌ترین سازهای کوبه‌ای این منطقه، جایگاهی ویژه در تاریخ و فرهنگ مردم هرمزگان داشته و دارد. این ساز تنها یک وسیله موسیقی نیست، بلکه بخشی از هویت جمعی و فرهنگی مردم این سرزمین است که در گذر زمان همراه آیین‌ها، مراسم‌ها و سنت‌های اجتماعی به حیات خود ادامه داده است.
در گذشته، دهل کسر در کنار دیگر سازهای محلی در جشن‌ها، آیین‌های مذهبی، مراسم شادمانی و حتی مناسبت‌های آیینی با ریشه‌های کهن به صدا درمی‌آمده و بدین ترتیب در روح و جان مردم این خطه جایگاهی ماندگار یافته است.
دریا : دهل کسر چه ویژگی‌های خاصی دارد و با دیگر سازهای محلی چه تفاوت‌هایی دارد؟
دهل کسر از لحاظ ساختار، نوع پوست، شیوه کوک و همچنین تکنیک‌های نواختن تفاوت‌های بسیاری با دیگر سازهای محلی دارد. صدای نافذ، پرطنین و هماهنگ‌کننده این ساز باعث می‌شود که بتواند در فضاهای باز و مراسم‌های پرجمعیت تأثیرگذار باشد.
برخلاف برخی سازهای محلی که بیشتر نقش تکمیل‌کننده دارند، دهل کسر معمولاً محور و رهبر موسیقی گروهی است. ویژگی بارز آن، ایجاد شور و هیجان جمعی است که در مراسم‌های آیینی نقشی بی‌بدیل ایفا می‌کند.
دریا : قدمت نواختن دهل کسر در میناب و سایر مناطق هرمزگان چقدر است؟
قدمت دهل کسر به دوران‌های بسیار دور بازمی‌گردد و روایت‌های شفاهی و سنتی مردم نشان می‌دهد که این ساز حتی پیش از دوران اجداد ما در میناب و مناطق مرکزی هرمزگان رایج بوده است.
به‌مرور زمان، با گسترش مراسم‌ها و آیین‌های محلی، دهل کسر به سایر نقاط استان نیز راه یافته و به بخشی از فرهنگ جمعی مردم در شهرها و روستاهای مختلف تبدیل شده است.
دریا : آیا منابع یا اسناد تاریخی درباره دهل کسر موجود است؟
در تاریخ شفاهی هرمزگان و همچنین در مطالعات پژوهشگران موسیقی نواحی، بارها به دهل کسر اشاره شده است. در میناب به‌ویژه، این ساز ریشه‌ای عمیق در مراسم‌های سنتی دارد. علاوه بر نقل سینه‌به‌سینه، در برخی کتاب‌ها و پژوهش‌های موسیقی محلی، دهل کسر به عنوان یکی از سازهای شاخص جنوب ایران معرفی شده است.
دریا : چطور دهل کسر به بخشی از مراسم محلی و سنت‌های هرمزگان تبدیل شد؟
دلیل اصلی این موضوع در صدای پرشور و آهنگین دهل کسر نهفته است. نوای این ساز حال و هوایی ایجاد می‌کند که مردم را با خود همراه می‌سازد و نوعی شور و نشاط جمعی پدید می‌آورد. همین ویژگی باعث شد که در آیین‌های محلی، از جشن‌های شاد گرفته تا مراسم آیینی با ریشه‌های کهن، دهل کسر جایگاهی ثابت پیدا کند و به مرور بخشی جدانشدنی از سنت‌های مردم هرمزگان شود.
دریا : در چه مناسبت‌ها و مراسم‌هایی معمولاً از دهل کسر استفاده می‌کنید؟
دهل کسر در بسیاری از مراسم‌ها و مناسبت‌های بومی و محلی استفاده می‌شود. به‌ویژه در مراسم‌های آیینی مانند زار، که ریشه در باورهای سنتی مردم دارد، و همچنین در جشنواره‌های محلی، اعیاد، نوروز، آیین‌های مذهبی و حتی جشن‌های ملی همچون ۲۲ بهمن. این ساز در هر مراسمی حضوری پررنگ دارد و معمولاً محور ایجاد شور و نشاط جمعی است.
دریا : اجرای دهل کسر چه حس و حال یا انرژی خاصی به جمع می‌بخشد؟
اجرای دهل کسر همیشه حال و هوای خاصی به مراسم‌ها می‌بخشد. صدای کوبشی و ریتمیک آن نه تنها حس شادی و هیجان را منتقل می‌کند، بلکه به مردم نوعی انرژی مثبت می‌دهد و آن‌ها را برای لحظاتی از دغدغه‌ها، غم‌ها و مشکلات روزمره دور می‌سازد. در حقیقت، دهل کسر نقش روان‌درمانی اجتماعی ایفا می‌کند و نوعی همبستگی و یکپارچگی میان جمع ایجاد می‌نماید.
دریا : آیا ضرب‌آهنگ‌ها و تکنیک‌های نواختن دهل کسر در مناطق مختلف هرمزگان متفاوت است؟
بله، همان‌گونه که فرهنگ و آیین‌های مردم در نقاط مختلف هرمزگان تفاوت‌هایی دارد، شیوه نواختن دهل کسر نیز متناسب با همان فرهنگ‌ها تغییر می‌کند. به‌عنوان مثال، در میناب یک سبک و ریتم خاص رایج است، در حالی که در بندرعباس یا جزایر دیگر ریتم‌ها و تکنیک‌های متفاوتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این تنوع سبب غنای بیشتر موسیقی محلی هرمزگان شده است.
دریا : سازهای دیگری که معمولاً همراه دهل کسر استفاده می‌شوند، کدامند؟
سازهایی مانند عود، چنگ محلی، سرود و سنتور معمولاً همراه دهل کسر نواخته می‌شوند. ترکیب این سازها با صدای دهل کسر فضایی بسیار پرهیجان و دلنشین ایجاد می‌کند که هم روح آیین‌های سنتی را زنده نگه می‌دارد و هم زیبایی‌های موسیقی بومی را به نمایش می‌گذارد.
دریا : آیا در آثار شما تلفیق موسیقی مدرن با دهل کسر دیده می‌شود؟
بله، در بسیاری از اجراها تلاش کرده‌ایم دهل کسر را با موسیقی مدرن ترکیب کنیم. این تجربه نشان داده که دهل کسر قابلیت بالایی در تلفیق با سبک‌های جدید دارد و می‌تواند علاوه بر حفظ اصالت بومی، مخاطبان جوان‌تر را نیز جذب نماید. این روند در بسیاری از نقاط هرمزگان دنبال شده و باعث شده دهل کسر همچنان زنده و پویا باقی بماند.
دریا : نسل جدید نوازندگان دهل کسر چگونه آموزش می‌بینند؟
بیشتر نوازندگان جوان، این هنر را به صورت سنتی و سینه‌به‌سینه از استادان کهن‌سال یاد می‌گیرند. استادان با تجربه، تکنیک‌ها و رموز نواختن را منتقل می‌کنند و این روند همچنان ادامه دارد. البته برخی از جوانان نیز به صورت تجربی و با مشاهده و تمرین، این ساز را فرا می‌گیرند.
دریا : آموزش این ساز در مدارس یا مراکز فرهنگی هرمزگان تا چه اندازه گسترش یافته است؟
اگرچه علاقه‌مندی به دهل کسر بسیار زیاد است، اما متأسفانه آموزش رسمی آن در مدارس یا مراکز فرهنگی چندان گسترده نشده است. هنوز این آموزش‌ها بیشتر به صورت غیررسمی و توسط استادان محلی انجام می‌شود و کمتر در قالب برنامه‌های آموزشی مدون دیده شده است.
دریا : چه اقداماتی برای ترویج نواختن دهل کسر در میان جوانان انجام شده است؟
در سال‌های گذشته، دهل کسر در بسیاری از جشن‌ها و مراسم‌های ملی و مذهبی همچون نوروز، ۲۲ بهمن و سایر مناسبت‌ها معرفی شده و این موضوع سبب شده جوانان علاقه‌مند با این ساز آشنا شوند. اما همچنان نیازمند برنامه‌های فرهنگی گسترده‌تر و حمایت‌های نهادی برای ترویج آن هستیم.
دریا : آیا برنامه‌ای برای برگزاری کارگاه‌ها یا دوره‌های آموزشی دهل کسر وجود دارد؟
تا امروز کارگاه‌ها و دوره‌های آموزشی منظم و هدفمند برای این ساز برگزار نشده است. دلیل اصلی آن کمبود حمایت‌های مالی و نهادی است. در صورت وجود چنین حمایتی، امکان برگزاری دوره‌های آموزشی و کارگاه‌های منظم وجود دارد و می‌توان نسل جدید را با این هنر آشنا کرد.
دریا : چه ویژگی‌های شخصیتی و مهارت‌هایی برای نوازنده خوب دهل کسر لازم است؟
یک نوازنده خوب دهل کسر باید علاوه بر مهارت فنی و تجربه عملی، دارای ویژگی‌های شخصیتی ارزشمندی همچون معرفت، شخصیت اجتماعی قوی، توانایی ارتباط با مردم و شناخت عمیق فرهنگ بومی باشد. این ساز تنها با نواختن درست زنده نمی‌ماند، بلکه باید روح و احساس نوازنده نیز در آن جاری شود.
دریا : تاکنون آثار خود را ضبط یا منتشر کرده‌اید؟
خیر، تاکنون به دلیل نبود امکانات و حمایت‌های لازم، امکان ضبط و انتشار رسمی آثار فراهم نشده است.
دریا : آیا برنامه‌ای برای ضبط و انتشار موسیقی محلی با دهل کسر در آینده دارید؟
بله، اگر حمایت‌های مادی و معنوی لازم از سوی مسئولان و نهادهای فرهنگی صورت گیرد، حتماً اقدام به ضبط و انتشار آثار خواهیم کرد تا هم میراث گذشتگان حفظ شود و هم این هنر در دسترس نسل‌های آینده قرار گیرد.
دریا : تجربه شما از اجرای آنلاین یا دیجیتال موسیقی محلی چگونه بوده است؟
تجربه ما در این زمینه محدود بوده و هنوز آن‌طور که باید و شاید مورد توجه قرار نگرفته است. با این حال، ظرفیت فضای مجازی و پلتفرم‌های دیجیتال می‌تواند فرصتی ارزشمند برای معرفی دهل کسر به مخاطبان فراتر از مرزهای هرمزگان و حتی کشور باشد.
دریا : مهم‌ترین چالش‌هایی که در مسیر حفظ دهل کسر و موسیقی محلی با آن مواجه هستید چیست؟
بزرگترین چالش، کم‌توجهی به گروه‌های موسیقی محلی و نبود حمایت جدی از این هنر است. بسیاری از گروه‌ها به دلیل مشکلات مالی و نبود امکانات نمی‌توانند فعالیت خود را به‌طور مستمر ادامه دهند و همین موضوع تهدیدی برای بقای موسیقی اصیل محلی به شمار می‌رود.
دریا : چه برنامه‌هایی برای آینده و توسعه موسیقی محلی هرمزگان دارید؟
هدف اصلی ما این است که موسیقی محلی و به‌ویژه دهل کسر همیشه زنده بماند و جایگاه خود را در میان نسل‌های جوان حفظ کند. در این مسیر، تلاش می‌کنیم با برگزاری برنامه‌ها، اجراهای محلی و حضور در جشنواره‌ها این میراث ارزشمند را به دیگران معرفی کنیم.
دریا : چه توصیه‌ای به علاقه‌مندان و نسل جوانی که می‌خواهند دهل کسر را ادامه دهند دارید؟
توصیه من به نسل جوان این است که موسیقی اصیل هرمزگان و به‌ویژه دهل کسر را جدی بگیرند و هرگز آن را نادیده نگیرند. اگر به این هنر علاقه دارند، باید با پشتکار و جدیت مسیر یادگیری را دنبال کنند و از هیچ تلاشی دریغ نکنند. تنها در این صورت است که می‌توانیم امیدوار باشیم این میراث گران‌بها به آیندگان منتقل شود و همواره پررنگ در فرهنگ و هویت ما باقی بماند.
ثبت دیدگاه