دریانیوز// محرم، ماه اشک و آگاهی، سال‌هاست که به‌مثابه میدان نبردی روایت‌محور در قلب فرهنگ شیعه جریان دارد. روایتی که با خون نوشته شده و با اشک، زنده مانده است.
اما این روزها، این میدان روایت از فضای محدود منبر و تکیه، پا به عرصه‌ای گسترده‌تر گذاشته است؛ فضای مجازی. در دنیایی که کاربران با چند کلیک، به سیلی از اطلاعات و تفسیرها دسترسی دارند، عاشورا دیگر تنها از پشت منبر روایت نمی‌شود، بلکه با زبان پست و استوری، کلیپ و توییت، به نسل جدید منتقل می‌گردد.
جنگ روایت‌ها در محرم، به شکل تازه‌ای در جریان است: تقابل روایت‌های اصیل عاشورایی با روایت‌های تحریف‌شده، جهت‌دار، یا حتی دشمن‌ساخته‌ای که می‌کوشند پیام مقاومت و آزادگی کربلا را به حاشیه ببرند. منبر، قدیمی‌ترین رسانه شیعه، قرن‌هاست که نقش ستون فقرات فرهنگی جامعه مذهبی را ایفا می‌کند.
سخنرانی‌های عاشورایی در محرم، همیشه فراتر از نقل وقایع تاریخی بوده‌اند؛ آن‌ها حامل معانی عمیق، تفسیرهای اجتماعی، آموزه‌های اخلاقی و بینش‌های سیاسی بوده‌اند که با محوریت عاشورا، به مسائل روز جامعه نیز پیوند خورده‌اند. منبرها هنوز هم در بسیاری از مناطق ایران، اولین و مهم‌ترین منبع روایت عاشورایی هستند.
روحانیان خوش‌بیان، با بهره‌گیری از تاریخ، ادبیات، آیات قرآن و روایات اهل‌بیت، محتوایی عمیق و چندلایه ارائه می‌دهند که نسل‌های مختلف با آن ارتباط می‌گیرند.اما واقعیت این است که این ابزار سنتی، به‌تنهایی پاسخگوی نیاز رسانه‌ای نسل جدید نیست. جوان امروز، بیش از آنکه شنونده خطابه‌های بلند باشد، مخاطبی تصویری، متنیِ کوتاه و چندثانیه‌ای شده است.
منبر اگرچه همچنان تأثیرگذار است، اما برای حفظ اثرگذاری‌اش باید با قالب‌های جدید رسانه‌ای هم‌افزایی داشته باشد. بسیاری از هیئت‌های موفق، این را فهمیده‌اند و محتوای منبرهایشان را به کلیپ‌های کوتاه، پادکست‌ها، زیرنویس‌های شبکه‌های اجتماعی و حتی پوسترهای گرافیکی تبدیل کرده‌اند. این تطبیق‌پذیری، راه ادامه حیات منبر در عصر جدید است.
با گسترش بی‌وقفه اینترنت و افزایش دسترسی عمومی به ابزارهای رسانه‌ای، فضای مجازی به اصلی‌ترین بستر تبادل روایت در جامعه بدل شده است. هر کاربر، یک رسانه بالقوه است و هر روایت، می‌تواند در کسری از ثانیه به هزاران نفر منتقل شود. در چنین بستری، روایت عاشورا نیز دیگر تنها در اختیار خطیبان و مداحان نیست؛ کاربران عادی، هنرمندان، دانشجویان، نوجوانان و حتی فعالان سیاسی، هرکدام با نگاه و هدف خود، بخش‌هایی از روایت کربلا را بازنشر یا بازآفرینی می‌کنند.
این تنوع مخاطب و تولیدکننده، هم فرصت است و هم تهدید. از یک‌سو، ظرفیت خارق‌العاده‌ای برای ترویج پیام عاشورا ایجاد کرده و موجب مشارکت طیف گسترده‌ای از اقشار جامعه در نشر ارزش‌های حسینی شده است؛ از سوی دیگر، نبود مرجعیت در فضای مجازی، راه را برای تحریف، تضعیف و سطحی‌سازی این پیام نیز هموار کرده است.
جریان‌های معاند، با استفاده از گرافیک جذاب و تکنیک‌های روان‌شناختی، سعی دارند باورهای عاشورایی را به سخره بگیرند، تضعیف کنند یا از ماهیت ضدظلم آن بکاهند.این پرسش کلیدی است: چرا عاشورا همچنان برای دستگاه‌های رسانه‌ای غرب، مسئله‌ای چالش‌برانگیز است؟ پاسخ را باید در ماهیت این نهضت جست‌وجو کرد.
عاشورا صرفاً یک تراژدی تاریخی نیست، بلکه نماد ایستادگی در برابر سلطه، تحقیر و فساد قدرت است. امام حسین(ع) نه برای دستیابی به قدرت، بلکه برای اصلاح امت جدش، مقابله با انحرافات و حفظ جوهره اسلام قیام کرد. این مدل رفتاری، در دنیای امروز که قدرت‌های رسانه‌ای و اقتصادی به دنبال سرسپردگی ملت‌ها هستند، به‌شدت خطرناک و الهام‌بخش است.
بنابراین جای تعجب نیست که جریان‌های استکباری با هزاران ابزار رسانه‌ای خود، سعی در بی‌خاصیت‌کردن عاشورا دارند. آن‌ها دوست ندارند که جوان ایرانی یا لبنانی یا یمنی، با الگوگیری از امام حسین(ع)، زیر بار ظلم نرود. برای آن‌ها، بهترین عاشورا، عاشورای بی‌پیام، بی‌سیاست، و صرفاً اشک‌آلود است.
جنگ روایت‌ها دقیقاً در همین‌جاست: آیا عاشورا را در چارچوب سنتی عزاداری حفظ کنیم، یا آن را به عنوان نقشه‌راهی برای مقابله با ظلم بازتعریف نماییم؟
در چند سال اخیر، حرکت‌های امیدبخشی برای استفاده از ظرفیت فضای مجازی در ترویج فرهنگ عاشورا آغاز شده است. هیئت‌های جوان‌گرا، طلاب خوش‌ذوق، گروه‌های گرافیکی مذهبی، پادکسترها و تدوین‌گران، محتوای عاشورایی را به زبان نسل جوان ترجمه کرده‌اند. روایت‌گری با ویدیوهای ۶۰ ثانیه‌ای، شعرهای کوتاه، نقل قول‌های تصویری و روایت‌های داستانی، توانسته است اثرگذاری منبر را در بستر دیجیتال بازتولید کند.
بسیاری از این محتواها مخاطب میلیونی پیدا کرده‌اند. مثال‌های متعددی وجود دارد که یک قطعه مداحی کوتاه، با ترکیب مناسب از تصویر و صدا، ظرف چند ساعت در میان کاربران دست‌به‌دست شده و تأثیری عمیق‌تر از ساعت‌ها سخنرانی گذاشته است. این یعنی گفتمان عاشورا ظرفیت جهانی‌شدن دارد، به شرط آنکه با زبان امروز روایت شود.
برای موفقیت در این جنگ روایت، تقویت سواد رسانه‌ای فعالان مذهبی، از مداح تا مدیر هیئت، از مبلغ تا نوجوان خادم، امری ضروری و راهبردی است. این سواد باید شامل مهارت در استفاده از ابزارهای تولید محتوا، شناخت الگوریتم‌های شبکه‌های اجتماعی، تشخیص محتوای صحیح و ناصحیح، و آشنایی با روان‌شناسی مخاطب باشد.
همچنین هیئات مذهبی باید تولید محتوا را به عنوان یک رکن جدی فعالیت خود بدانند. اختصاص یک تیم رسانه‌ای، برنامه‌ریزی برای پوشش آنلاین مراسم، بازنشر محتوای ناب با زبان ساده و صمیمی، و ارتباط مؤثر با خبرنگاران و رسانه‌های محلی، می‌تواند روایت عاشورا را در میان افکار عمومی تثبیت کند.
بخش مهمی از جبهه روایت در اختیار گروه‌هایی است که کمتر در تولید محتوای رسمی دیده می‌شوند؛ نوجوانان، دختران جوان، مادران خانه‌دار، معلمان و مربیان فرهنگی. این گروه‌ها اگر آموزش ببینند، می‌توانند با زبان خودشان و برای مخاطبان خاص خود، پیام عاشورا را منتقل کنند.
یک مادر می‌تواند با یک عکس ساده از تربت یا یک روایت از حضرت زینب(س)، فرزندش را با کربلا آشنا کند. یک نوجوان با طراحی پوستر یا ساخت کلیپ چندثانیه‌ای، در مدرسه‌اش روایت‌گر عاشورا شود.فناوری‌های جدید مانند هوش مصنوعی، ابزارهایی هستند که می‌توانند در آینده، تجربه عاشورا را بازسازی کنند.
تصور کنید نوجوانی در یک برنامه شبیه‌ساز، به‌صورت تعاملی در کاروان امام حسین حضور یابد یا مسیر کوفه تا کربلا را در واقعیت مجازی بپیماید. این ابزارها می‌توانند تأثیری عمیق و ماندگار بگذارند؛ به شرطی که پیش از دیگران به سراغشان برویم و از آن‌ها برای روایت حق استفاده کنیم.
در نهایت، باید پذیرفت که جنگ روایت‌ها فقط یک پدیده فرهنگی نیست؛ یک مسأله تمدنی است. ملت‌ها با روایت‌هایشان زنده‌اند و هویت می‌گیرند. اگر روایت عاشورا در منبر، رسانه و ذهن جوان امروز زنده بماند، فرهنگ عاشورا خواهد ماند. اگر نه، حتی اگر همه مراسم ظاهری را برگزار کنیم، روح این قیام بزرگ از ما دور خواهد شد.
پیام امام حسین(ع) نیاز به راویانی بیدار، آگاه، باسواد و دلسوز دارد. این رسالت امروز نه‌فقط بر دوش خطیبان و مداحان، بلکه بر دوش همه ماست؛ از مادر خانه‌دار تا دانش‌آموز دبیرستانی، از هنرمند دیجیتال تا خبرنگار. همه در این جبهه، نقش دارند.
تلاش برای تقویت روایت صحیح عاشورا در برابر تحریف‌ها و شبهه‌افکنی‌ها
حجت‌الاسلام اسحق فاضلی‌پور، رئیس اداره تبلیغات اسلامی شهرستان بندرعباس در گفتگو با خبرنگار ما با اشاره به فرا رسیدن ماه محرم و ضرورت تبیین صحیح فلسفه عاشورا گفت: این ایام فرصتی بی‌بدیل برای بازخوانی پیام‌های نهضت سیدالشهدا علیه‌السلام و ترویج فرهنگ ایثار، مقاومت و بیداری اسلامی در جامعه است.
وی افزود: دستگاه تبلیغی شهرستان بندرعباس در تلاش است با همکاری هیئات مذهبی، روحانیون مستقر و مبلغین اعزامی، برنامه‌های محتوایی متنوعی متناسب با نیاز نسل جوان اجرا کند تا روایت صحیح عاشورا در برابر تحریف‌ها و شبهه‌افکنی‌ها تقویت شود.
فاضلی‌پور با تأکید بر نقش فضای مجازی در انتقال مفاهیم عاشورایی اظهار داشت: امروز منبر تنها محدود به مسجد و حسینیه نیست، بلکه هر گوشی تلفن همراه می‌تواند بستری برای رساندن پیام عاشورا به مخاطبان باشد. وی خاطرنشان کرد: هدف ما این است که در ماه محرم، هم از نظر شور و هم از نظر شعور حسینی در سطحی مطلوب قرار بگیریم و بتوانیم گفتمان عاشورا را در زندگی اجتماعی مردم جاری سازیم.
رئیس اداره تبلیغات اسلامی شهرستان بندرعباس در ادامه سخنان خود با اشاره به لزوم مردمی‌سازی فعالیت‌های فرهنگی و تبلیغی در ایام محرم گفت: مهم‌ترین مزیت تبلیغ دین در عصر حاضر، تکیه بر توان مردمی است. هیئات مذهبی، کانون‌های فرهنگی و جوانان مؤمن و دغدغه‌مند در محله‌ها، بهترین ظرفیت برای تبیین مفاهیم عمیق نهضت حسینی هستند.
وی افزود: با توجه به شرایط خاص برخی محلات و لزوم گسترش شعائر عاشورایی در سطح خانواده‌ها، این طرح با استقبال خوبی مواجه شده است. هدف ما این است که پیام قیام عاشورا از سطح هیئت‌های بزرگ به متن زندگی مردم منتقل شود و هر خانواده‌ای به نوبه خود در ترویج فرهنگ حسینی سهیم باشد.
حجت‌الاسلام فاضلی‌پور همچنین با تأکید بر ضرورت پاسخ‌گویی به شبهات دینی و اعتقادی در فضای مجازی، گفت: دشمن تلاش می‌کند با روایت‌های جعلی و تردیدافکنی، باورهای دینی جوانان ما را سست کند. به همین دلیل، اداره تبلیغات اسلامی بندرعباس با راه‌اندازی گروه‌های پاسخ‌گویی و ارتباط با مخاطب در بستر فضای مجازی، تلاش می‌کند از هجمه‌های فرهنگی پیشگیری و به شبهات به‌موقع پاسخ دهد.
وی گفت: باید باور کنیم که ماه محرم، فقط عزاداری نیست؛ فرصتی است برای بازسازی فرهنگی جامعه، تقویت هویت دینی، ایجاد وحدت ملی و پرورش نسلی که اهل تحلیل، فهم عمیق دینی و عمل انقلابی است. ما در اداره تبلیغات اسلامی شهرستان بندرعباس، خود را خادم مردم و هیئات می‌دانیم و در کنار آنان برای زنده نگه داشتن پیام عاشورا تلاش می‌کنیم.
رئيس تبلیغات اسلامی بندرعباس تأکید کرد: در عصر ارتباطات که بخش قابل‌توجهی از سبک زندگی، گفتگوها و دریافت‌های فرهنگی مردم به‌ویژه نسل جوان در بستر فضای مجازی شکل می‌گیرد، می‌طلبد هیأت‌های مذهبی به این فضا ببش از پیش توجه کنند، امروزه بسیاری از نوجوانان و جوانان، نخستین مواجهه‌شان با مفاهیم دینی نه در مسجد و حسینیه، بلکه در قالب یک کلیپ کوتاه، پست اینستاگرامی یا استوری مداحی است.
بنابراین، هیأت‌ها اگر می‌خواهند پیام عاشورا، معرفت دینی و سبک زندگی اهل‌بیتی را به نسل جدید منتقل کنند، باید زبان رسانه‌ای آنان را بشناسند و فعالانه در پلتفرم‌هایی چون اینستاگرام، روبیکا، آپارات و حتی پادکست‌ها حضور مؤثر داشته باشند. فاضلی‌پور ادامه داد: از سوی دیگر، استفاده درست و هوشمندانه از فضای مجازی، نه تنها باعث تداوم پیام هیأت‌ها فراتر از جلسات حضوری می‌شود، بلکه زمینه تعامل گسترده‌تری با مخاطبان فراهم می‌سازد.
هیأت‌های مذهبی می‌توانند از این فضا برای انتشار محتوای معرفتی، پاسخ به شبهات، روایت لحظات ناب جلسات، معرفی چهره‌های خادم، و حتی برگزاری پویش‌های اجتماعی بهره ببرند. این حضور فعال، باعث پیوند عاطفی و معرفتی عمیق‌تری با نسل جدید می‌شود و از هیأت صرفاً به‌عنوان محلی برای عزاداری، نهادی تربیتی، فرهنگی و تمدن‌ساز می‌سازد.
ثبت دیدگاه