دریانیوز// در دورانی که جامعه با پیچیدگی‌های روزافزون اجتماعی مواجه است، هیئات مذهبی با تکیه بر سرمایه‌های معنوی، ظرفیت مردمی و انسجام درونی، نقشی فراتر از برگزاری آیین‌های عزاداری ایفا کرده‌اند.
بررسی‌های تحلیلی نشان می‌دهد این نهادهای خودجوش می‌توانند به‌عنوان یکی از مؤثرترین ابزارهای پیشگیری و مقابله با آسیب‌های اجتماعی در محلات عمل کنند.
آسیب‌های اجتماعی، نظیر اعتیاد، طلاق، بزهکاری نوجوانان، حاشیه‌نشینی، فقر، ترک تحصیل و ازهم‌گسیختگی خانوادگی، به چالش‌های جدی بسیاری از محله‌های شهری و روستایی ایران تبدیل شده‌اند. در این میان، هیئات مذهبی که برخاسته از بطن جامعه‌اند و ریشه در فرهنگ بومی-دینی مردم دارند، به شکل روزافزون در حال ایفای نقش در حوزه‌های اجتماعی‌اند.
نهاد هیئت، با کارکردی سنتی اما قابلیت‌های امروزی، در حال تبدیل‌شدن به پلتفرمی فرهنگی-اجتماعی برای کاهش و پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی است.هیئت مذهبی در جامعه ایرانی صرفاً یک ساختار تشکیلاتی یا آئینی نیست؛ بلکه مجموعه‌ای پویا از پیوندهای عاطفی، دینی، فرهنگی و اجتماعی است.
در متن هیئت، نسل‌های مختلف با محوریت محبت اهل بیت(ع) گرد هم می‌آیند، عواطف خود را بروز می‌دهند و در سایه آن، مفاهیم اخلاقی، رفتاری و هویتی را بازتولید می‌کنند.همین ویژگی سبب می‌شود هیئت نه‌تنها یک نهاد دینی، بلکه یک شبکه غیررسمی و کارآمد در دل محله‌ها باشد؛ شبکه‌ای که بیش از هر نهاد رسمی دیگری، به لایه‌های پنهان زندگی مردم دسترسی دارد و اعتماد عمومی را با خود همراه کرده است.
اگر نهادهای رسمی برای شناسایی و مداخله در مسائل اجتماعی نیاز به مراحل پیچیده کارشناسی، دسترسی میدانی و جلب مشارکت مردم دارند، هیئت‌های مذهبی این مسیر را به‌صورت طبیعی طی کرده‌اند.بررسی‌ها نشان می‌دهد بسیاری از هیئات در نقاط آسیب‌پذیر، بی‌آنکه وابسته به بودجه یا ساختار دولتی باشند، توانسته‌اند در قالب اقدامات هدفمند، به کاهش آسیب‌های اجتماعی کمک کنند.
این اقدامات شامل حمایت از اقشار محروم، ایجاد فضاهای امن برای جوانان، تقویت همبستگی محله‌ای، ارتقاء سواد دینی و اخلاقی و گاهی حتی اصلاح رفتارهای پرخطر در میان نوجوانان است.نقش هیئات مذهبی در کاهش آسیب‌های اجتماعی را می‌توان در چند محور کلیدی تحلیل کرد؛ هیئت‌ها با ایجاد حس تعلق اجتماعی، تقویت هویت دینی و ترویج سبک زندگی سالم، می‌توانند به‌عنوان یک سد محکم در برابر بروز آسیب‌های اجتماعی عمل کنند.
فردی که در یک هیئت مذهبی مشارکت فعال دارد، به‌صورت غیرمستقیم تحت نظارت و تربیت اجتماعی قرار می‌گیرد.ساختار اعتمادمحور هیئت‌ها به آن‌ها اجازه می‌دهد که به‌عنوان میانجی در بسیاری از نزاع‌ها، اختلافات خانوادگی و تنش‌های محله‌ای وارد شوند. نفوذ اجتماعی مداحان، پیشکسوتان و روحانیون در این زمینه مؤثر است.
هیئت‌ها معمولاً از موقعیت اقتصادی و اجتماعی خانواده‌ها در محله مطلع‌اند و می‌توانند کمک‌ها را با دقت و بدون اتلاف منابع، به دست افراد واجد شرایط برسانند. این روش، هم عزت‌نفس مددجویان را حفظ می‌کند و هم از فساد و بی‌عدالتی در توزیع خدمات جلوگیری می‌نماید.
در سال‌های اخیر، برخی هیئات با همکاری گروه‌های جهادی و کارآفرینان مردمی، اقدام به راه‌اندازی کارگاه‌های کوچک اشتغال‌زایی، آموزش فنی و حرفه‌ای و آموزش سواد مالی کرده‌اند. این رویکرد می‌تواند چرخه آسیب را از ریشه هدف قرار دهد.هیئت‌ها به دلیل انسجام درونی و پیوندهای عاطفی و معنوی، در زمان بحران‌هایی مانند سیل، زلزله، اپیدمی‌ها و بحران‌های اقتصادی، به بازیگران خط مقدم کمک‌رسانی و بازسازی امید در محلات تبدیل می‌شوند.
هیئت، رسانه‌ای برای تربیت اجتماعی
امروز که جنگ رسانه‌ای، سبک زندگی غربی و تبلیغات ضد ارزشی فضای ذهنی نسل جوان را احاطه کرده، منبرهای هیئت، مداحی‌ها و محتوای روضه‌ها می‌توانند به‌عنوان یک ابزار نرم تربیتی در راستای تحکیم بنیان خانواده، آموزش فضائل اخلاقی و تقویت عقلانیت دینی مورد استفاده قرار گیرند.
هیئت یک رسانه زنده است؛ رسانه‌ای که با زبان عاطفه، ایمان، تاریخ و فرهنگ سخن می‌گوید و مخاطب خود را نه فقط متأثر، بلکه متحول می‌کند. البته اگر هیئت‌ها بخواهند نقش خود در کاهش آسیب‌های اجتماعی را به‌صورت پایدار ایفا کنند، نیازمند بازنگری در ساختار، محتوا و روش‌های فعالیت خود هستند.
تغییراتی مانند استفاده از نیروهای متخصص (روان‌شناس، مشاور خانواده، مددکار اجتماعی) در کنار روحانیون، طراحی برنامه‌های هدفمند برای کودکان، نوجوانان و بانوان، بهره‌گیری از رسانه‌های نوین برای گسترش پیام هیئت، ارتقاء سواد رسانه‌ای و دینی فعالان هیئت و ایجاد شبکه ارتباطی میان هیئات و نهادهای حاکمیتی برای تسهیل حمایت‌ها هستند.
این تغییرات، نه هویت دینی هیئت را تضعیف می‌کند، نه آن را از مسیر معنویت خارج، بلکه کارآمدی و تأثیرگذاری آن را در جامعه افزایش می‌دهد، هیئات مذهبی، در سپهر اجتماعی امروز ایران، از یک نهاد مناسکی به یک کنشگر اجتماعی مؤثر تبدیل شده‌اند.
اگرچه این تغییر به صورت تدریجی و از دل تجربه مردمی شکل گرفته، اما حالا زمان آن رسیده است که نهادهای فرهنگی و سیاست‌گذاران کلان، این ظرفیت بزرگ را به رسمیت بشناسند و در سیاست‌های اجتماعی و فرهنگی کشور به آن نقش رسمی بدهند.
هیئت، تنها پناه فرهنگی برخی محله‌های حاشیه‌ای است
هادی عرب، رئیس شورای هیئات مذهبی شهرستان بندرعباس در گفت‌وگو با خبرنگار ما با اشاره به نقش کلیدی هیئات مذهبی در کاهش آسیب‌های اجتماعی محلات گفت: هیئات مذهبی، به‌واسطه ارتباط مستقیم با مردم و حضور در بطن جامعه، توانسته‌اند به یکی از مؤثرترین نهادهای مردمی در کاهش آسیب‌هایی همچون اعتیاد، طلاق، بزهکاری و فقر تبدیل شوند.
وی افزود: با توجه به اعتماد عمومی مردم به هیئات، این مجموعه‌ها بستری برای شناسایی آسیب‌های پنهان و مداخله‌های پیشگیرانه شده‌اند و در بسیاری از محلات، نقش محوری در سامان‌دهی امور فرهنگی، تربیتی و حمایتی ایفا می‌کنند.عرب تأکید کرد: هیئت صرفاً محلی برای عزاداری نیست، بلکه مدرسه‌ای اجتماعی و دینی است که می‌تواند در پرورش نسل متعهد، بازسازی هویت فرهنگی محلات و ترمیم سرمایه اجتماعی نقش‌آفرین باشد.
رئیس شورای هیئات مذهبی شهرستان بندرعباس همچنین با اشاره به ظرفیت هیئات در جذب و هدایت نسل جوان اظهار داشت: بخش قابل‌توجهی از نوجوانان و جوانان در محلات آسیب‌پذیر، در فضای هیئت با مفاهیم اخلاقی، مسئولیت‌پذیری، غیرت دینی و خدمت اجتماعی آشنا می‌شوند.
بسیاری از این جوانان، که ممکن بود در معرض آسیب‌هایی چون بیکاری، ترک تحصیل یا گرایش به ناهنجاری‌های رفتاری قرار بگیرند، از طریق حضور در هیئت‌ها، مسیری جدید و سالم برای زندگی خود انتخاب کرده‌اند.وی ادامه داد: در بسیاری از مناطق حاشیه‌ای شهر، هیئت‌ها تنها پایگاه فرهنگی فعال و در دسترس مردم هستند.
این هیئات نه‌تنها در ایام محرم و صفر، بلکه در طول سال نیز با برگزاری کلاس‌های آموزشی، جلسات مشاوره، توزیع بسته‌های معیشتی، تأمین جهیزیه، کمک به درمان بیماران و حمایت از خانواده‌های نیازمند، نقش تسهیل‌گر و مرهم‌گذار دارند.عرب تصریح کرد: امروز جامعه ما بیش از هر زمان دیگری نیازمند انسجام، همبستگی و بازسازی سرمایه اجتماعی است و هیئات مذهبی می‌توانند در این مسیر پرچم‌دار باشند.
برای تحقق این هدف، لازم است نهادهای حاکمیتی از ظرفیت این مجموعه‌ها حمایت هدفمند کرده و آموزش‌های تخصصی برای ارتقاء فعالیت‌های اجتماعی هیئات در نظر بگیرند.
رئیس شورای هیئات مذهبی بندرعباس در پایان خاطرنشان کرد: باور ما این است که اگر هیئات به‌درستی تقویت شوند، می‌توانند بخش مهمی از خلأهای فرهنگی و اجتماعی موجود در محلات را پر کنند و از طریق جذب قشرهای مختلف مردم، از جمله نوجوانان، زنان خانه‌دار، سالمندان و خانواده‌های آسیب‌دیده، به بستری برای بازسازی امید و هویت اجتماعی در محله‌ها تبدیل شوند.
بنابراين، هیئت مذهبی اگر درست هدایت شود، نه‌تنها حافظ دین و فرهنگ، که حافظ کرامت انسانی و امنیت اجتماعی خواهد بود. محله‌ای که هیئتی زنده، پویا و مردمی دارد، نه تنها کمتر درگیر آسیب‌هاست، بلکه خود به الگویی برای بازسازی اجتماعی در دل بحران‌ها بدل می‌شود.
ثبت دیدگاه