نفس های به دام افتاده

دریانیوز// بیماری سل، یکی از قدیمی‌ترین و مرگبارترین بیماری‌های عفونی شناخته‌شده در تاریخ بشر، همچنان به‌عنوان چالشی جدی برای نظام‌های بهداشتی جهان مطرح است.
این بیماری که توسط میکروب «مایکوباکتریوم توبرکلوزیس» ایجاد می‌شود، به دلیل مسری بودن و توانایی تأثیرگذاری بر بخش‌های مختلف بدن، از ریه‌ها گرفته تا استخوان‌ها و مغز، تهدیدی پیچیده برای سلامت عمومی به‌شمار می‌رود. با وجود پیشرفت‌های پزشکی در پیشگیری و درمان، سل همچنان در بسیاری از مناطق جهان، به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه، قربانی می‌گیرد. در ایران نیز، با وجود تلاش‌های نظام سلامت برای کنترل این بیماری، آمارهای جدید نشان‌دهنده ابتلای بیش از ۶۵۰۰ نفر به سل در سال ۱۴۰۳ است که بخش قابل‌توجهی از این موارد به مهاجران غیرایرانی اختصاص دارد. این گزارش با تکیه بر داده‌های اخیر و تحلیل عوامل زمینه‌ساز، به بررسی وضعیت بیماری سل در ایران، چالش‌های موجود و راهکارهای احتمالی برای کنترل آن می‌پردازد.
وضعیت جهانی بیماری سل
بر اساس گزارش‌های جهانی، حدود ۱.۷ میلیارد نفر، یعنی نزدیک به یک‌چهارم جمعیت جهان، به میکروب سل آلوده هستند، اما بسیاری از این افراد به دلیل نهفتگی میکروب، علائم بیماری را بروز نمی‌دهند. این میکروب نهفته می‌تواند در شرایطی مانند ضعف سیستم ایمنی، ناشی از بیماری‌هایی مثل ایدز یا سوءتغذیه، فعال شود و به بیماری تمام‌عیار سل تبدیل گردد.سالانه حدود ۱۰ میلیون نفر در جهان به این بیماری مبتلا می‌شوند و بین ۱.۵ تا ۲ میلیون نفر جان خود را از دست می‌دهند. عواملی مانند فقر، مهاجرت‌های گسترده، کمبود زیرساخت‌های بهداشتی در مناطق بحران‌زده و هم‌زیستی با بیماری‌هایی مانند ایدز، از جمله دلایل اصلی پایداری سل به‌عنوان یک معضل جهانی هستند. این آمار نشان‌دهنده ضرورت توجه به پیشگیری، تشخیص زودهنگام و درمان مؤثر این بیماری است.
وضعیت سل در ایران در سال ۱۴۰۳
بر اساس آخرین گزارش‌های وزارت بهداشت ایران، در سال ۱۴۰۳ تعداد ۶۵۴۷ مورد ابتلا به سل در کشور شناسایی شده است. از این تعداد، ۳۴۹۹ نفر (معادل ۴.۱ مورد در هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت) به سل ریوی با تست مثبت مبتلا بوده‌اند. نکته قابل‌توجه این است که ۵۶ درصد از مبتلایان مرد و ۴۴ درصد زن بوده‌اند. همچنین، ۲۴ درصد از کل موارد ابتلا به افراد غیرایرانی اختصاص دارد که این موضوع نشان‌دهنده تأثیر مهاجرت بر الگوی شیوع بیماری در ایران است. سل ریوی، به دلیل نیاز بالای میکروب به اکسیژن، شایع‌ترین نوع این بیماری است و در حدود ۸۰ درصد موارد، ریه‌ها را هدف قرار می‌دهد. با این حال، توانایی این میکروب در درگیر کردن سایر اندام‌ها مانند استخوان‌ها، مفاصل، مغز و کلیه‌ها، پیچیدگی‌های تشخیصی و درمانی را افزایش می‌دهد.
تحلیل عوامل زمینه‌ساز در ایران
ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی و همسایگی با کشورهایی که شیوع بالای سل دارند، مانند افغانستان و پاکستان، با چالش‌های خاصی در کنترل این بیماری مواجه است. مهاجرت‌های گسترده از این کشورها، به‌ویژه در مناطق مرزی، نقش مهمی در افزایش موارد ابتلا ایفا می‌کند. ۲۴ درصد از مبتلایان غیرایرانی در سال ۱۴۰۳ نشان‌دهنده این واقعیت است که مهاجرت‌های غیرقانونی و شرایط نامناسب زندگی مهاجران، مانند فقر و کمبود دسترسی به خدمات بهداشتی، می‌تواند به گسترش بیماری دامن بزند.علاوه بر این، عواملی مانند سوءتغذیه، بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت و ایدز، و همچنین کمبود آگاهی عمومی در برخی مناطق، به فعال شدن میکروب نهفته سل در بدن افراد کمک می‌کند.نظام سلامت ایران در سال‌های اخیر تلاش‌های قابل‌توجهی برای کنترل سل انجام داده است، از جمله برنامه‌های غربالگری، تشخیص زودهنگام و ارائه درمان رایگان. با این حال، چالش‌هایی مانند کمبود منابع مالی، پوشش ناکافی خدمات بهداشتی در مناطق محروم و حاشیه‌نشین، و همچنین مقاومت دارویی در برخی موارد سل، همچنان موانعی جدی در مسیر ریشه‌کنی این بیماری هستند.بیماری سل، با وجود قابل پیشگیری و درمان بودن، همچنان تهدیدی جدی برای سلامت عمومی در ایران و جهان به‌شمار می‌رود. آمار ۶۵۴۷ مورد ابتلا در ایران طی سال ۱۴۰۳، به‌ویژه با توجه به سهم ۲۴ درصدی غیرایرانی‌ها، نشان‌دهنده ضرورت تقویت برنامه‌های کنترلی در مناطق مرزی و حاشیه‌نشین است. برای مقابله مؤثر با این بیماری، لازم است نظام سلامت ایران بر روی غربالگری گسترده‌تر، افزایش آگاهی عمومی، بهبود شرایط زندگی مهاجران و تقویت زیرساخت‌های بهداشتی در مناطق پرخطر تمرکز کند. همچنین، همکاری‌های بین‌المللی برای کنترل سل در کشورهای همسایه می‌تواند به کاهش موارد وارداتی بیماری کمک کند. در نهایت، سل یادآوری است که سلامت عمومی تنها با رویکردی جامع و هماهنگ، شامل پیشگیری، تشخیص و درمان به‌موقع، قابل مدیریت است.تا زمانی که این بیماری به‌طور کامل ریشه‌کن نشود، توجه مستمر و سرمایه‌گذاری در نظام سلامت، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر خواهد بود.