دریانیوز//آسیبهای اجتماعی یکی از مسائل مهم و تأثیرگذار بر جوامع معاصر به شمار میروند و شناخت ریشهها، شاخصها و پیامدهای آنها برای پیشگیری و مدیریت مؤثر ضرورت دارد. از دیدگاه جامعهشناسی آسیبهای اجتماعی شامل مجموعه ای رفتار، شرایط و پدیدههایی است که کارکردهای اساسی جامعه از جمله نظم، انسجام، امنیت، همکاری و انتقال ارزشها را مختل و با هنجارها و قواعد پذیرفتهشده در تعارض هستند. این آسیبها علاوه بر افراد، ساختارهای اقتصادی، فرهنگی و سیاسی جامعه را نیز درگیر نموده و میتوانند موجب بیثباتی، نابرابری و افزایش تنشهای اجتماعی شوند. نگاه جامعهشناختی به آسیبهای اجتماعی بر تأثیر این پدیدهها بر کارکرد جمعی جامعه و تضعیف انسجام اجتماعی تأکید داشته و نشان میدهد که وجود آنها پیامدهای فراتر از سطح فردی دارد. از دیدگاه روانشناسی نیز آسیبهای اجتماعی پیامد مجموعهای از اختلالها، فشارهای روانی و ناکارآمدیهای فردی هستند که در تعامل با محیط اجتماعی شکل میگیرند. این اختلالات باعث رفتارهای پرخطر، ناسازگار یا آسیبزا شده و سلامت روان، توانایی مدیریت هیجانات، روابط بینفردی و مهارتهای حل مسئله را کاهش می دهند. آسیبهای اجتماعی در حقیقت معلول شرایط محیطی و اجتماعی و ناشی از عوامل فردی نیز هستند که چرخهای از ناسازگاری، رفتارهای ضد اجتماعی و تنشهای روانی را ایجاد می نمایند.
آسیبهای اجتماعی نتیجه تعامل عوامل فردی و ساختاری ـ اجتماعی است که عوامل فردی شامل ویژگیهای روانی، هیجانی و شخصیتی افراد بوده و عوامل اجتماعی نیز شامل شرایط اقتصادی، فرهنگی و نهادی می گردند. تعامل این دو عنصر میتواند اختلال در سلامت روان، کاهش کیفیت روابط اجتماعی و برهم خوردن کارکردهای اساسی جامعه را ایجاد نماید. پیامدهای چنین تعاملاتی شامل کاهش امنیت، نابسامانی رفتاری، افزایش تنش اجتماعی و تضعیف رشد و انسجام جامعه است. شاخصههای کلیدی آسیبهای اجتماعی شامل ناسازگاری با هنجارها و ارزشهای پذیرفتهشده، ایجاد رفتارهای نابهنجار، پیامدهای منفی فردی و اجتماعی، تأثیر متقابل عوامل فردی و اجتماعی و اختلال در کارکردهای جامعه است. برای کنترل و کاهش این آسیبها، راه حلهای کلیدی اجتماعی و روانی دقیق و هدفمند ضروری است.در حوزه خانواده جوانان نیز آسیبهای اجتماعی معمولاً به شکل تعارضها و اختلافات زناشویی، طلاق، خشونت خانگی، ضعف در تربیت و نظارت والدین و فشارهای اقتصادی بروز می نمایند. در محیطهای کسب و کار نیز فساد اداری و مالی، استرس شغلی و فرسودگی کارکنان، رقابت ناسالم، بیثباتی اقتصادی و تبعیض مشاهده می گردد. تجربه نشان می دهد این دو حوزه بهطور مستقیم بر یکدیگر تأثیر دارند و مشکلات اقتصادی میتواند ناپایداری خانواده را افزایش و نابسامانی خانواده نیز بهره وری و سلامت محیط کار را کاهش میدهد. پس تعامل مسائل اقتصادی، فرهنگی و روانی در سطوح مختلف اجتماعی با هم مرتبط بوده و مدیریت آنها نیازمند رویکرد جامع است. نسل جوان دختران و پسران به دلیل شرایط حساس سنی و مراحل شکلگیری هویت بیش از سایر گروهها در معرض آسیبهای اجتماعی قرار دارند.
که این آسیبها شامل مصرف مواد، مشکلات هویتی، بیکاری، افت تحصیلی، رفتارهای پرخطر، خشونتورزی، فشار نقشهای جنسیتی، وابستگیهای عاطفی ناسالم، افسردگی، اضطراب، آزارهای رفتاری و جنسی و فرار از خانه است. عوامل مؤثر بر این آسیبها شامل عوامل فردی، روانی، فرهنگی و اقتصادی است و اثرات آنها میتواند عمیق و طولانیمدت باشد بهگونهای که آینده فرد و حتی جامعه را تحت تأثیر قرار دهد.ریشه آسیبهای اجتماعی در حوزه فردی شامل ضعف مهارتهای حل مسئله و تصمیمگیری، ناتوانی در مدیریت هیجانات و کنترل استرس، اختلالات روانی و رفتاری، پایین بودن اعتمادبهنفس، گرایش به رفتارهای پرخطر، فقدان انگیزه و اهداف روشن، تجارب منفی دوران کودکی و کمبود مهارتهای اجتماعی و ارتباطی هستند. این عوامل فردی میتوانند زمینهساز رفتارهای ناسازگار و آسیب زا شوند و سلامت روان و روابط اجتماعی فرد را تضعیف نماید. در حوزه اجتماعی نیز ریشهها شامل فقر و نابرابری اقتصادی، بیکاری، تبعیض و بیعدالتی اجتماعی، فساد اداری و مالی، ضعف نظامهای آموزشی و تربیتی، ناکارآمدی نهادهای قانونی و حمایتی، تغییرات سریع فرهنگی و تضعیف ارزشها و هنجارها و کمبود فرصتهای تفریحی، ورزشی و فرهنگی برای جوانان است. این عوامل اجتماعی به طبع محیطی را شکل میدهند که در صورت نبود مداخلات مناسب خطر بروز آسیبهای اجتماعی را افزایش میدهد. خانواده در این میان به عنوان رکن اساسی جامعه نقش تعیینکنندهای در پیشگیری و کاهش آسیبهای اجتماعی دارد.
خانواده اولین محیط رشد فرد است و ارزشها، هنجارها و مهارتهای اجتماعی را به او آموزش میدهد، بنابراین میتواند نقش محافظتی و آموزشی ایفا نماید. والدین با ایجاد محیط امن و پایدار، تقویت مهارتهای حل مسئله، آموزش مدیریت هیجانات و ایجاد حس مسئولیت پذیری، میتوانند گرایش فرزندان به رفتارهای پرخطر، اعتیاد، خشونت و ناهنجاریهای اجتماعی را کاهش دهند. خانواده ها با نظارت و حمایت اجتماعی مناسب، پیشگیری از آسیبهای ناشی از فقر فرهنگی و اقتصادی و تقویت ارتباطات عاطفی و اجتماعی نقش مهمی در انسجام جامعه ایفا میکند. نبود یا ضعف این حمایتها متاسفانه میتواند خود به عاملی برای بروز آسیبهای اجتماعی تبدیل گردد.در حال حاضر آسیبهای اجتماعی خانواده که نسل جوان و نوجوان را تحت تأثیر قرار میدهند شامل خشونت خانگی و تنبیه شدید، کمبود ارتباط عاطفی و حمایت والدین، فقدان نظارت و کنترل مناسب، فقدان آموزشهای اخلاقی و مهارتهای اجتماعی، مشکلات اقتصادی، تعارضات زناشویی، انتظارات بیش از حد یا سختگیرانه و فقدان الگوهای مثبت رفتاری والدین هستند. لازم بذکر است که عدم سلامت روان، اعتمادبهنفس و فرصتهای رشد فرزندان را محدود و نشان میدهند که خانواده میتواند هم نقش محافظتی داشته و هم در صورت ضعف به منبعی برای بروز آسیبهای اجتماعی تبدیل شود.
ثبت دیدگاه