محیط‌بانان، حافظان بی‌ادعای طبیعت در سایه قوانین ناکافی

دریانیوز// محیط‌بانان، این سربازان گمنام طبیعت، با کمترین امکانات و در شرایطی سخت و پرخطر، از سرمایه‌های زیستی ایران حفاظت می‌کنند. آن‌ها نه تنها با شکارچیان غیرمجاز و متخلفان زیست‌محیطی روبه‌رو هستند، بلکه با چالش‌هایی چون کمبود تجهیزات، ضعف‌های قانونی و مشکلات معیشتی دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
شهادت محیط‌ بانانی چون هدایت‌الله دیده‌بان در منطقه حفاظت‌شده خائیز، بار دیگر ضرورت حمایت قانونی، مالی و تجهیزاتی از این قشر فداکار را به ما یادآوری کرد. شعار سال ۱۴۰۴ هفته محیط زیست، محیط‌ زیست مطلوب، تعهد مسئولان؛ همراهی مردم» ، بر نقش کلیدی محیط ‌بانان و ضرورت همراهی جامعه با آن‌ها تأکید دارد.
وضعیت محیط ‌بانان و شرایط کاری دشوار آن‌ها
محیط‌ بانان ایران در خط مقدم حفاظت از تنوع زیستی و مناطق چهارگانه محیط زیست کشور فعالیت می‌کنند. طبق استانداردهای جهانی، هر محیط ‌بان باید از ۱۰۰۰ هکتار حفاظت کند، اما در ایران، هر محیط ‌بان مسئول حفاظت از حدود ۶۰۰۰ هکتار است، که این خود نشان‌دهنده کمبود شدید نیروی انسانی است. محیط‌ بانان اغلب در مناطق دورافتاده، بدون امکانات رفاهی مناسب فعالیت می‌کنند. نبود حمایت‌های قانونی کافی، تجهیزات ناکافی و دستمزدهای پایین، انگیزه محیط‌ بانان را کاهش داده و همچنین، نبود آموزش‌های تخصصی و خدمات روان‌شناختی برای مقابله با فشارهای روانی ناشی از مواجهه با خطرات جانی، مشکلات این قشر را تشدید کرده است. از سوی دیگر، معیشت محیط‌ بانان نیز در وضعیت مطلوبی نیست. حقوق پایین، عدم تناسب دستمزد با سختی کار و دوری طولانی‌مدت از خانواده، از جمله چالش‌هایی است که محیط ‌بانان با آن مواجه‌اند.
شعار امسال هفته محیط زیست «محیط زیست مطلوب، تعهد مسئولان، همراهی مردم»
شعار سال ۱۴۰۴ هفته محیط زیست ، “محیط ‌زیست مطلوب، تعهد مسئولان؛ همراهی مردم» بر اهمیت همکاری همگانی در حفظ محیط زیست تأکید دارد. این شعار نه تنها به نقش مردم در کاهش فشار بر منابع طبیعی اشاره می‌کند، بلکه لزوم حمایت از محیط‌ بانان به عنوان بازوان اجرایی حفاظت از طبیعت را برجسته می‌سازد. محیط‌ بانان به تنهایی نمی‌توانند بار حفاظت از ۲۵۳ منطقه چهارگانه محیط زیست ایران را به دوش بکشند. مشارکت مردم از طریق آموزش، رعایت قوانین زیست‌محیطی و حمایت از محیط‌ بانان می‌تواند بار سنگین این مسئولیت را سبک‌تر کند. این شعار همچنین به ضرورت آگاهی‌رسانی درباره نقش محیط ‌بانان و مشکلات آن‌ها اشاره دارد، تا جامعه درک بهتری از اهمیت این قشر داشته باشد.
ضرورت اصلاح قانون حمل سلاح برای محیط‌ بانان
یکی از مهم‌ترین چالش‌های محیط‌بانان، محدودیت‌های قانونی در استفاده از سلاح است. طبق ماده یک قانون حمایت قضایی و بیمه‌ای از مأموران یگان حفاظت محیط زیست (مصوب ۱۳۹۸)، محیط ‌بانان تنها در شرایط خاص، مانند دفاع از جان خود یا دیگران، می‌توانند از سلاح استفاده کنند، آن هم با رعایت ضوابط سخت‌گیرانه. این محدودیت‌ها باعث شده که محیط ‌بانان در مواجهه با شکارچیان مسلح، عملاً خلع سلاح شوند و در بسیاری موارد، جان خود را از دست بدهند. رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، شینا انصاری، در دیدار با خانواده شهید دیده بان، بر ضرورت اصلاح قانون حمل سلاح تأکید کرد و اعلام نمود که این موضوع در کمیسیون‌های تخصصی مجلس در حال بررسی است. تشکیل کمیته مشورتی با همکاری فعالان و پیشکسوتان محیط زیست نیز گامی در جهت کاهش تعارضات میان محیط ‌بانان و متخلفان است. این کمیته با بهره‌گیری از ظرفیت‌های قانونی و تخصصی، به دنبال کاهش رویارویی‌های فیزیکی و بهبود شرایط حفاظتی است. اصلاح قانون حمل سلاح می‌تواند به
محیط ‌بانان امکان دهد تا با اطمینان بیشتری از خود و مناطق حفاظت‌شده دفاع کنند، بدون اینکه نگران تبعات حقوقی باشند.
حمایت‌های موردنیاز از محیط ‌بانان
برای بهبود وضعیت محیط‌ بانان، اقدامات متعددی لازم است:
حمایت قانونی: علاوه بر اصلاح قانون حمل سلاح، ایجاد شعبه‌های اختصاصی برای رسیدگی به جرایم زیست‌محیطی و تسریع در رسیدگی به پرونده‌های محیط ‌بانان ضروری است.
تأمین تجهیزات: ارتقای تجهیزات حفاظتی، مانند خودروهای مناسب، سلاح‌های غیرکشنده و فناوری‌های نظارتی هوشمند، می‌تواند کارایی محیط‌ بانان را افزایش دهد.
بهبود معیشت: احیای حق‌الکشف، افزایش سرانه اضافه‌کار (که در بودجه ۱۴۰۴ دو برابر شده) از جمله اقداماتی است که می‌تواند انگیزه محیط‌بانان را تقویت کند.
آموزش و پشتیبانی روانی: ارائه آموزش‌های تخصصی و خدمات مشاوره‌ای برای کاهش فشارهای روانی ناشی از کار، از دیگر نیازهای اساسی محیط‌بانان است.
افزایش نیروی انسانی: پیشنهاد استخدام سالانه ۵۰۰ محیط‌ بان جدید می‌تواند کمبود نیروی انسانی را تا حدی جبران کند.
در پایان باید گفت: محیط ‌بانان ایران، به عنوان حافظان طبیعت و تنوع زیستی، در شرایطی سخت و با خطراتی جانی و معیشتی به انجام وظیفه می‌پردازند. شهادت محیط‌بانانی چون هدایت‌الله دیده‌بان، زنگ خطری است که ضرورت حمایت همه‌جانبه از این قشر را گوشزد می‌کند. شعار سال ۱۴۰۴ محیط زیست ایران، فرصتی است تا با افزایش آگاهی عمومی و تقویت همکاری‌های اجتماعی، از محیط ‌بانان حمایت کنیم. اصلاح قانون حمل سلاح، تأمین تجهیزات مدرن، بهبود معیشت و ارائه آموزش‌های تخصصی، گام‌های اساسی برای توانمندسازی محیط‌بانان و جلوگیری از تکرار حوادثی چون شهادت محیط ‌بانان است. سازمان حفاظت
محیط زیست، مجلس و جامعه مدنی باید دست در دست هم دهند تا این حافظان بی‌ادعای طبیعت بتوانند با قدرت و آرامش خاطر به حفاظت از میراث طبیعی ایران ادامه دهند. بی‌تردید، حفاظت از محیط‌ بانان، حفاظت از آینده محیط زیست ایران است.