فضای مجازی، زمین بازی خطرناک برای کودکان بی‌دفاع

دریانیوز// چرا نباید فرزندتان را در فضای مجازی تنها بگذارید؟ در عصر دیجیتال که کودکان و نوجوانان هر روز بیشتر با فضای مجازی درگیر می‌شوند، صرفاً ممنوع‌کردن یا محدودسازی پاسخ‌گوی نگرانی‌های تربیتی والدین نیست.

آنچه امروز بیش از هر چیز اهمیت دارد، نقش فعال و همراهانه والدین در هدایت فرزندان، تقویت سواد رسانه‌ای و ساختن پلی از اعتماد و گفت‌وگوی مؤثر میان نسل‌هاست.

به گزارش خبرنگار دریا، در دنیای پرشتاب امروز، فضای مجازی به بخش جدایی‌ناپذیری از زندگی بشر تبدیل شده است. کودکان و نوجوانان که از بدو تولد با ابزارهای دیجیتال آشنا می‌شوند، بیشتر از هر نسل دیگری در معرض فرصت‌ها و تهدیدهای فضای مجازی قرار دارند.

در چنین شرایطی، نقش والدین از صرفاً ناظر یا محدودکننده، به نقش «همراه تربیتی» تغییر یافته است؛ نقشی فعال، آگاه و دلسوزانه که بر مبنای گفت‌وگو، آموزش و راهنمایی استوار است.فضای مجازی همان‌طور که می‌تواند بستر رشد فکری، یادگیری مهارت‌های نوین و ارتباطات مؤثر باشد، در عین حال می‌تواند محملی برای انزوا، افسردگی، گم‌گشتگی هویتی، اعتیاد اینترنتی، مواجهه با محتوای نامناسب و اخبار جعلی نیز باشد.

با این حال، راه حل مواجهه با این فضا، حذف یا منع کامل آن نیست؛ بلکه هدایت، مدیریت، آموزش و همراهی مؤثر و مستمر با فرزندان است.امروز فضای مجازی همچون مدرسه‌ای است که اگر اولیاء بر آن نظارت نکنند و نقش خود را در آن نادیده بگیرند، دیگران مسیر تربیت فرزندان آن‌ها را مشخص می‌کنند؛ دیگرانی که گاه هدفی جز سوءاستفاده و انحراف ندارند.

بنابراین همراهی والدین با فرزندان در فضای مجازی، ضرورتی تربیتی و اجتماعی است. والدین باید خود را با تغییرات روز همگام کنند، مهارت‌های ارتباطی و رسانه‌ای بیاموزند و با فرزندانشان وارد گفت‌وگویی مداوم و سازنده شوند. تنها در این صورت است که می‌توان از فضای مجازی، فرصتی برای رشد، یادگیری، تقویت ایمان و اخلاق ساخت و از تهدیدهای آن کاست.

شناخت فضای مجازی به‌تنهایی کافی نیست

راضیه سلطان عباسی ندوشن در گفتگو با خبرنگار ما گفت: در آموزه‌های دینی اسلام، خانواده به عنوان نخستین نهاد تربیتی جامعه شناخته می‌شود. نقش والدین در تربیت فکری، اخلاقی و رفتاری فرزندان آن‌چنان مهم است که در بسیاری از منابع دینی، تربیت فرزند صالح به‌مثابه صدقه جاریه دانسته شده است.

وی افزود: امروز تربیت دینی و اخلاقی فرزندان، بدون درک و شناخت درست از فضای مجازی و ابزارهای نوین ارتباطی ممکن نیست. نمی‌توان فرزندان را به «خوب بودن» و «درست زیستن» دعوت کرد، بی‌آنکه مسیر زیست آنان را شناخت و در آن قدم گذاشت.مدیر حوزه‌های علمیه خواهران استان هرمزگان همچنین تصریح کرد: سخن حکیمانه امام علی (ع) که می‌فرماید: «فرزند زمان خویش باشید»، چراغ راهی برای والدین عصر ماست.

این جمله نه‌تنها ناظر به شناخت مقتضیات زمانه، بلکه دعوتی به حضور فعال در دنیای فکری فرزندان است. پدر و مادری که از فضای مجازی، شبکه‌های اجتماعی، بازی‌های آنلاین و ابزارهای دیجیتال بی‌خبر باشند، نمی‌توانند نقش مؤثری در تربیت رسانه‌ای و دیجیتال فرزندان خود ایفا کنند.

عباسی ندوشن در ادامه تاکید کرد: شناخت فضای مجازی به‌تنهایی کافی نیست. والدین باید به مهارت‌های تربیتی جدید نیز مسلح باشند. آن‌ها باید روحیه گفتگو را در خانواده زنده نگه دارند، برای شنیدن دغدغه‌ها و تجربه‌های مجازی فرزندان گوش شنوا داشته باشند و به جای سرزنش و تحکم، با زبان محبت، آگاهی‌بخشی و هدایت، فرزندان خود را راهنمایی کنند.

در چنین فضایی، فرزندان نیز احساس امنیت و اعتماد می‌کنند و مسائل خود را بی‌پرده با والدین در میان می‌گذارند.وی بیان داشت: یکی از اساسی‌ترین نیازهای تربیتی در فضای مجازی، آموزش تفکر انتقادی است. فرزندان باید یاد بگیرند که هر آنچه در فضای مجازی می‌بینند و می‌خوانند، حقیقت مطلق نیست.

آن‌ها باید توانایی تشخیص اخبار جعلی از واقعی، شایعه از تحلیل، و محتوای اخلاق‌مدار از محتوای مخرب را به‌دست آورند. این مهارت‌ها از طریق گفتگو، تمرین و هدایت والدین به‌دست می‌آید.مدیر حوزه‌های علمیه خواهران استان هرمزگان اضافه کرد: تجربه نشان داده است که سخت‌گیری بیش از حد و اعمال محدودیت‌های افراطی، نتیجه معکوس دارد.

فرزندان در چنین شرایطی به سمت پنهان‌کاری و استفاده پنهانی از فضای مجازی سوق داده می‌شوند؛ اما در مقابل، والدینی که به‌جای کنترل صرف، از درِ همراهی وارد می‌شوند، بیشتر می‌توانند رفتار فرزندان خود را هدایت کنند.عباسی ندوشن گفت: پیشنهاد می‌شود والدین به جای فیلتر کردن بی‌چون‌وچرا، محتوای جایگزین مناسب و مفید معرفی کنند؛ به جای توبیخ، فرصت گفت‌وگو فراهم آورند؛ و به‌جای تنبیه، از تشویق و الگوسازی بهره ببرند، این رویکرد نه‌تنها آسیب‌های فضای مجازی را کاهش می‌دهد، بلکه به تقویت رابطه عاطفی والدین و فرزندان نیز کمک می‌کند.

ممنوعیت و محدودیت کافی نیست؛ همراهی والدین ضروری است

حجت‌الاسلام والمسلمین احمد غلامی، مشاور ارشد خانواده، در گفتگو با خبرنگار ما با تأکید بر ضرورت همراهی والدین با فرزندان در فضای مجازی گفت: در روزگار ما، دیگر نمی‌توان فضای مجازی را انکار یا از آن فرار کرد. این فضا بخشی جدایی‌ناپذیر از زیست نوجوانان و جوانان شده است و اگر خانواده‌ها در کنار فرزندان قرار نگیرند، دیگران جای آن‌ها را در هدایت و اثرگذاری خواهند گرفت.

وی افزود: والدین باید بدانند که تنها با ممنوع کردن یا محدودسازی، نمی‌توانند از فرزندانشان محافظت کنند. بلکه باید با یادگیری مهارت‌های لازم، درک دغدغه‌ها و گفتگوی مستمر، به همراه و راهنمایی امن برای آن‌ها تبدیل شوند.غلامی ادامه داد: فرزندان امروز بیش از هر زمان دیگری نیاز دارند که شنیده شوند.

وقتی پدر یا مادر با فرزند خود درباره آنچه در فضای مجازی می‌بیند صحبت می‌کند، نه‌تنها به فرزند حس امنیت می‌دهد، بلکه فرصت تربیت فکری، اخلاقی و دینی را نیز فراهم می‌کند.وی با اشاره به نگاه دینی به تربیت گفت: در آموزه‌های اسلامی، تربیت با محبت و آگاهی همراه است. امام علی (ع) به ما آموخته‌اند که فرزند زمان خویش باشیم؛ یعنی اگر زمانه دچار تحولات فناورانه شده، تربیت هم باید با زبان و ابزار این دوران پیش برود.

آگاهی از شبکه‌های اجتماعی، خطرات محتواهای انحرافی و چگونگی تأثیر آن‌ها بر ذهن نوجوانان، بخشی از مسئولیت والدین در دنیای امروز است.مشاور ارشد خانواده با تأکید بر نقش الگویی والدین بیان کرد: ما نمی‌توانیم از فرزندمان بخواهیم در فضای مجازی مسئولانه رفتار کند درحالی‌که خودمان ساعاتی طولانی بدون هدف در این فضا پرسه می‌زنیم.

تربیت فقط با گفتن نیست، بلکه با بودن، دیدن و شنیدن اتفاق می‌افتد.در پایان، حجت‌الاسلام غلامی تأکید کرد: فضای مجازی اگر با آگاهی، تربیت و همراهی استفاده شود، می‌تواند بستری برای رشد فکری، ارتباطی و حتی دینی فرزندان باشد. خانواده‌های امروز باید از نقش نظارتی صرف عبور کرده و به نقش تربیتی فعال برسند؛ چرا که در دنیای پرهیاهوی دیجیتال، هیچ تکیه‌گاهی مطمئن‌تر از خانواده نیست.

همراهی والدین باید مستمر، صبورانه و به‌روز باشد

حجت صادقی، استاد دانشگاه آزاد اسلامی هرمزگان نیز در گفتگو با خبرنگار ما با اشاره به اینکه با گسترش روزافزون فناوری اطلاعات و همه‌گیر شدن اینترنت و شبکه‌های اجتماعی، فضای مجازی به بخشی از زیست روزمره کودکان و نوجوانان تبدیل شده است، گفت: استفاده از تلفن‌های هوشمند، اپلیکیشن‌ها و پلتفرم‌های مختلف ارتباطی، فرزندان ما را در معرض فرصت‌ها و در عین حال تهدیدهایی قرار داده است که در صورت نبود آگاهی و راهنمایی، می‌تواند تأثیرات عمیقی بر هویت، رفتار و سلامت روان آن‌ها بگذارد.

وی، با تأکید بر اهمیت نقش والدین در مواجهه با این فضا، افزود: نخستین و مهم‌ترین راهکار در مواجهه با چالش‌های فضای مجازی، همراهی آگاهانه والدین با فرزندان است. والدینی که تنها به وضع محدودیت یا ممنوعیت بسنده می‌کنند، عملاً درک درستی از ماهیت این فضا ندارند. امروز، دیگر نمی‌توان کودکان و نوجوانان را از ورود به فضای مجازی بازداشت، اما می‌توان آن‌ها را برای حضور سالم و هدفمند در این فضا تربیت کرد.

استاد دانشگاه آزاد اسلامی هرمزگانی با اشاره به تجربه‌های پژوهشی در حوزه جامعه‌شناسی رسانه افزود: مطالعات نشان داده‌اند که سخت‌گیری‌های شدید و اعمال کنترل‌های صرفاً فنی، نه‌تنها کارآمد نیستند، بلکه گاه منجر به پنهان‌کاری و کاهش اعتماد بین فرزند و والدین می‌شود.

آنچه بیش از همه اهمیت دارد، ایجاد رابطه‌ای مبتنی بر گفت‌وگو، اعتماد متقابل و آموزش پیوسته است. به‌جای تحمیل قوانین سخت‌گیرانه، والدین می‌توانند با مشارکت فرزندان، زمان و نوع استفاده از فضای مجازی را مشخص کرده و درباره پیامدهای عدول از این چارچوب‌ها گفت‌وگو کنند. این شیوه، حس مسئولیت‌پذیری را در فرزندان تقویت می‌کند.

مدرس دانشگاه آزاد اسلامی هرمزگان ادامه داد: راهکار سوم، تقویت سواد رسانه‌ای و پرورش تفکر انتقادی در نوجوانان است. فرزندان باید بیاموزند که در برابر هر محتوایی منفعل نباشند، بلکه آن را تحلیل کنند، اعتبارش را بسنجند و تنها به منابع موثق و رسمی اتکا کنند. این مهارت‌ها آن‌ها را در برابر شایعات، اخبار جعلی و محتواهای آسیب‌زا مقاوم می‌سازد، چهارمین راهکار، الگوسازی رفتاری توسط والدین است.

وقتی پدر یا مادر خود به‌صورت بی‌هدف و افراطی درگیر فضای مجازی باشند یا اخبار ناموثق را منتشر کنند، نمی‌توان انتظار داشت فرزندشان عملکردی متفاوت داشته باشد. رفتار والدین، نخستین الگوی عملی فرزندان است.صادقی با اشاره به اهمیت بالای آموزش مدیریت زمان و برنامه‌ریزی دیجیتال تأکید کرد: یکی از آسیب‌های جدی فضای مجازی، اتلاف وقت و کاهش تمرکز است، با یاد دادن مهارت‌های زمان‌بندی، اولویت‌بندی و استفاده هدفمند از ابزارهای دیجیتال، می‌توان فرزندان را به سمت بهره‌گیری سازنده از این فضا هدایت کرد.

استاد دانشگاه آزاد اسلامی هرمزگان با تأکید بر اینکه همراهی والدین باید مستمر، صبورانه و به‌روز باشد، افزود: فضای مجازی همچون دنیای واقعی، نیاز به تربیت دارد؛ تفاوتش فقط در ابزار و بستر است. والدینی که در برابر تغییرات مقاومت می‌کنند و ارتباط خود را با نسل جدید قطع می‌سازند، نمی‌توانند در تربیت دیجیتال موفق عمل کنند.

صادقی در پایان با اشاره به نقش نهادهای آموزشی، فرهنگی و رسانه‌ای گفت: در کنار خانواده، مدارس و رسانه‌ها نیز باید به‌صورت هدفمند، مهارت‌های استفاده ایمن و اخلاقی از فضای مجازی را به نسل نوجوان بیاموزند. این آموزش‌ها باید از سنین پایین آغاز شود و در برنامه‌های رسمی آموزشی جای بگیرد.

صادقی تأکید کرد: آگاهی والدین از سازوکارهای فضای مجازی، نخستین گام در این مسیر است، والدین باید خودشان در حد نیاز با ابزارها، اپلیکیشن‌ها، الگوریتم‌های محتوا و خطرات احتمالی همچون چالش‌های اینترنتی، محتواهای غیراخلاقی، اخبار جعلی، آزارهای سایبری و اعتیاد دیجیتال آشنا باشند.

نمی‌توان از فرزندی انتظار داشت که هوشمندانه از فضای مجازی استفاده کند، در حالی‌که والدینش شناخت درستی از این فضا ندارند.وی راهکارهایی چندگانه برای محافظت از فرزندان در فضای مجازی ارائه داد؛ نخست آنکه گفت‌وگوی مداوم و صمیمی با فرزندان باید به عنوان اصل اول در تربیت دیجیتال مورد توجه قرار گیرد. والدین لازم است به جای رفتارهای بازدارنده یا تهدیدآمیز، فضایی فراهم کنند که فرزندان احساس امنیت کنند تا دغدغه‌ها، سؤالات یا تجربیات خود را در فضای مجازی با آن‌ها در میان بگذارند، دومین راهکار، تعیین چارچوب‌های منطقی و توافق‌شده است.