دریانیوز// در تازه‌ترین گزارشی که از سوی مرکز آمار ایران درباره وضعیت ترک تحصیل دانش‌آموزان در سال تحصیلی ۱۴۰۳-۱۴۰۲ منتشر شده، داده‌هایی به چشم می‌خورد که زنگ هشداری جدی برای نظام آموزشی کشور و جامعه است.
این آمار نشان می‌دهد با وجود برنامه‌ها و شعارهای پررنگ مسئولان درباره‌ی کاهش ترک تحصیل، همچنان نرخ‌های بالایی از بازماندن دانش‌آموزان از تحصیل به چشم می‌خورد و در برخی مقاطع شاهد افزایش محسوس این نرخ‌ها هستیم؛ مسأله‌ای که پیامدهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی عمیقی برای کشور خواهد داشت.
افزایش نگران‌کننده ترک تحصیل در مقاطع ابتدایی و متوسطه اول
طبق گزارش مرکز آمار ایران، نرخ ترک تحصیل دانش‌آموزان در مقطع ابتدایی در سال تحصیلی ۱۴۰۳-۱۴۰۲ به طور کلی ۱.۴۵ درصد بوده است؛ این رقم نسبت به سال تحصیلی قبل یعنی ۱۴۰۲-۱۴۰۱ حدود ۰.۲۵ درصد افزایش یافته است. هرچند در نگاه اول شاید به نظر برسد که این درصد اندک است، اما وقتی در نظر بگیریم که میلیون‌ها دانش‌آموز در این مقطع تحصیل می‌کنند، این افزایش حتی به معنای هزاران کودک بازمانده از تحصیل خواهد بود.
تفاوت نرخ ترک تحصیل میان دختران و پسران نیز قابل‌تأمل است:
برای دانش‌آموزان پسر این نرخ به ۱.۵۳ درصد رسیده که نسبت به سال قبل ۰.۳۲ درصد افزایش داشته است.
در میان دختران، نرخ ترک تحصیل به ۱.۳۶ درصد رسیده و رشد ۰.۱۷ درصدی را نشان می‌دهد.
در مقطع متوسطه دوره اول، وضعیت از این هم نگران‌کننده‌تر است. نرخ ترک تحصیل کلی در این مقطع ۶.۴۱ درصد اعلام شده است که نسبت به سال تحصیلی قبل ۰.۹۴ درصد افزایش یافته است.
نرخ ترک تحصیل برای پسران در این مقطع ۷.۷۷ درصد است که رشد قابل‌توجه ۱.۲۳ درصدی را نسبت به سال قبل نشان می‌دهد.
در میان دختران، این نرخ به ۴.۹۸ درصد رسیده و افزایش ۰.۶۵ درصدی را تجربه کرده است.
کاهش امیدوارکننده در مقطع متوسطه دوم
نکته‌ی قابل‌توجه در گزارش مرکز آمار ایران، کاهش نرخ ترک تحصیل در مقطع متوسطه دوره دوم است. در این مقطع، نرخ کلی ترک تحصیل از ۴.۰۴ درصد در سال تحصیلی ۱۴۰۲-۱۴۰۱ به ۲.۶۹ درصد در سال تحصیلی گذشته کاهش یافته است؛ به عبارتی کاهش ۱.۳۵ درصدی. در میان پسران، این نرخ از ۴.۵۰ درصد به ۳.۱۵ درصد رسیده است.
در میان دختران نیز از ۳.۵۶ درصد به ۲.۲۲ درصد کاهش یافته است. این کاهش نشان می‌دهد که اقدامات انجام‌شده در این مقطع، مانند تقویت مدارس شبانه‌روزی، توسعه‌ی رشته‌های فنی و حرفه‌ای و تمرکز بیشتر بر کنکور و آینده شغلی دانش‌آموزان، تا حدودی تأثیرگذار بوده است.
دلایل افزایش ترک تحصیل در دو مقطع حساس
افزایش نرخ ترک تحصیل در مقاطع ابتدایی و متوسطه اول را نمی‌توان تنها به یک علت نسبت داد. واقعیت این است که دلایل این پدیده ترکیبی از مشکلات اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و ساختاری در نظام آموزشی است.
۱. فشارهای اقتصادی
در سال‌های اخیر افزایش شدید تورم و گرانی باعث شده بسیاری از خانواده‌ها برای تأمین نیازهای اولیه فرزندانشان دچار مشکل شوند. هزینه‌های مستقیم (مانند خرید لوازم‌التحریر و لباس فرم) و هزینه‌های غیرمستقیم تحصیل (اینترنت، کلاس‌های جبرانی و…) برای خانواده‌هایی که درگیر فقر هستند، سنگین است.
۲. کار کودک
نیاز اقتصادی خانواده‌ها باعث می‌شود که برخی از کودکان برای کمک به درآمد خانواده مجبور شوند تحصیل را رها کنند. این پدیده در مناطق روستایی و حاشیه‌نشین بیشتر دیده می‌شود.
۳. ازدواج زودهنگام دختران
در برخی مناطق کشور، هنوز هم دختران در سنین پایین به ازدواج واداشته می‌شوند؛ که یکی از مهم‌ترین عوامل ترک تحصیل در این گروه است.
۴٫کمبود زیرساخت‌ها و امکانات آموزشی
در برخی مناطق، به‌ویژه روستاها و شهرهای کوچک، کمبود مدارس و معلمان باعث می‌شود که دانش‌آموزان برای ادامه‌ی تحصیل با دشواری‌های زیادی روبه‌رو شوند.
۵. مشکلات روانی و اجتماعی
فشارهای روانی، خشونت خانگی و مشکلات خانوادگی هم از دیگر عوامل ترک تحصیل هستند که معمولاً کمتر به آن‌ها پرداخته می‌شود.
پیامدهای گسترده ترک تحصیل
ترک تحصیل، تنها از دست دادن فرصت یادگیری نیست؛ بلکه پیامدهای گسترده‌ای دارد که آینده‌ی کشور را تهدید می‌کند:
افزایش نرخ بیکاری: نوجوانانی که تحصیل را نیمه‌کاره رها می‌کنند، در آینده احتمال بیکاری بیشتری خواهند داشت.
رشد بزهکاری و آسیب‌های اجتماعی: ترک تحصیل می‌تواند زمینه‌ساز بزهکاری، اعتیاد و سایر آسیب‌های اجتماعی شود.
کاهش سرمایه انسانی کشور: تحصیل نقش کلیدی در تربیت نیروی انسانی متخصص دارد. کاهش تعداد دانش‌آموزان در چرخه‌ی تحصیل به معنای کاهش کیفیت و کمیت نیروی کار در آینده است.
تشدید نابرابری جنسیتی: ترک تحصیل دختران می‌تواند به کاهش مشارکت آنان در بازار کار و ادامه‌ی چرخه‌ی فقر منجر شود.
نقش سیاست‌های آموزشی و ضعف در اجرای عدالت آموزشی
در سال‌های اخیر بارها از سوی مسئولان آموزشی بر لزوم تحقق عدالت آموزشی تأکید شده است، اما به نظر می‌رسد این سیاست‌ها در عمل نتوانسته‌اند جلوی روند رو به رشد ترک تحصیل در مقاطع ابتدایی و متوسطه اول را بگیرند.
دلایل این ناکامی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
اجرای ناقص طرح شناسایی دانش‌آموزان در معرض ترک تحصیل.
کمبود بودجه برای حمایت از دانش‌آموزان مناطق محروم.
نبود برنامه‌های مؤثر برای مقابله با ازدواج زودهنگام و کار کودک.
ضعف در هماهنگی میان دستگاه‌های مختلف (آموزش‌وپرورش، بهزیستی، کمیته امداد و…).
چرایی کاهش ترک تحصیل در مقطع متوسطه دوم
اما در مقابل، کاهش نرخ ترک تحصیل در مقطع متوسطه دوم می‌تواند ناشی از اجرای برخی اقدامات باشد؛ از جمله:
تقویت مدارس شبانه‌روزی.
گسترش رشته‌های فنی و حرفه‌ای که انگیزه‌ی ادامه‌ی تحصیل را افزایش می‌دهد.
حمایت‌های متمرکز برای دانش‌آموزان کنکوری.
افزایش آگاهی خانواده‌ها نسبت به اهمیت مدرک دیپلم برای آینده شغلی فرزندانشان.
پیشنهادهایی برای کاهش نرخ ترک تحصیل
برای مقابله با این پدیده، مجموعه‌ای از اقدامات هماهنگ و مستمر ضروری است. برخی از مهم‌ترین پیشنهادها عبارت‌اند از:
توسعه حمایت‌های مالی: اعطای کمک‌هزینه تحصیل به دانش‌آموزان مناطق محروم یا خانواده‌های کم‌درآمد.
اجرای مؤثر طرح شناسایی دانش‌آموزان در معرض خطر: استفاده از داده‌های آموزشی برای شناسایی و حمایت از این دانش‌آموزان.
گسترش آموزش‌های مهارتی و فنی: برای ایجاد انگیزه در دانش‌آموزانی که علاقه‌ی کمتری به دروس نظری دارند.
مقابله با ازدواج زودهنگام و کار کودک: از طریق اصلاح قوانین و اجرای دقیق آن‌ها.
توسعه مدارس شبانه‌روزی و اینترنت رایگان آموزشی: برای دانش‌آموزانی که به دلیل فاصله زیاد تا مدرسه یا مشکلات مالی در معرض ترک تحصیل هستند.
آگاهی‌بخشی به خانواده‌ها: درباره‌ی پیامدهای ترک تحصیل فرزندانشان.
در پایان ذکر این موارد الزامی است ترک تحصیل یک آمار خشک نیست بلکه داستان هزاران دانش‌آموز و خانواده‌ای است که رؤیای تحصیل‌شان ناتمام می‌ماند. با نگاهی عمیق به این ارقام درمی‌یابیم که اگرچه در برخی مقاطع شاهد پیشرفت هستیم، اما روند کلی همچنان نیازمند توجه جدی و اصلاح ساختاری است.
تداوم بی‌توجهی به این آمارها، هزینه‌های سنگینی را در آینده برای جامعه و اقتصاد کشور به همراه خواهد داشت. اکنون زمان آن است که سیاست‌گذاران و مسئولان با درک واقعی از این بحران، گام‌های اساسی‌تری برای جلوگیری از ترک تحصیل و حفظ سرمایه انسانی کشور بردارند.
ثبت دیدگاه