بلوچ های هرمزگان میراث‌دار فرهنگ های فرامرزی

دریانیوز// در گستره ی خشک و خشن شرق هرمزگان، جایی که کوه ها با دریای آبی خلیج فارس درهم می آمیزند، مردمان بلوچ با صلابت وارثان تاریخ، قرن هاست که فرهنگ و هویت خود را در این سرزمین مرزی زنده نگاه داشته اند.

ساکنان این خطه که گاه در لهجه شان آوایی از بلوچی کهن موج می زند، روایتگران زنده ای از کوچ ها، جنگ ها و پیوندهای تمدنی هستند که شرق هرمزگان را به گذرگاهی بین قاره ها بدل کرده است. بر پایه ی اسناد تاریخی از جمله «تاریخ سیستان» و «مجمع التواریخ»، مهاجرت قوم بلوچ از سرزمین های شرقی تر (مناطق امروزی بلوچستان ) به سوی غرب، به ویژه در دوره ی صفوی و قاجار، تحت تأثیر فشارهای دولتی و اقلیمی شدت گرفت. برخی از این گروه ها با عبور از دشت های جنوبی ایران، در شرق هرمزگان مستقر شدند.

«سفرنامه ی سرپرسی سایکس» در اوایل قرن بیستم میلادی، از روستاهای بلوچ نشین حاشیه ی جاسک و میناب یاد می کند که اقتصادشان بر پایه ی دامداری و ماهی گیری استوار بود. این مهاجرت ها گاه با چالش هایی همراه بود؛ گزارش های آرشیو ملی ایران از درگیری های پراکنده ی با حکومت مرکزی در دوره ی ناصرالدین شاه قاجار به دلیل اختلاف بر سر مالکیت زمین ها و منابع آبی حکایت دارد.

مطالعات ژنتیک جمعیتی که در سال ۲۰۲۰ توسط پژوهشگران انجام شد، نشان می دهد که هاپلو گروه های غالب در مردمان بلوچ شرق هرمزگان (مانند R1a و L-M20) اشتراکاتی با گروه هایی در جنوب آسیا دارد. این یافته ها تأیید می کند که بخشی از تبار این جامعه به مهاجرت های دیرینه از شبه قاره ی هند بازمی گردد.

با این حال، پژوهش ها تأکید می کنند که آمیختگی با گروه های ساکن در کرانه های خلیج فارس، از جمله عرب ها و فارس ها، نیز در طول قرن ها موجب تنوع ژنتیکی ویژه شده است. یک انسان شناس، توضیح می دهد: «بلوچ های هرمزگان تنها میراثداران مهاجرت های شرقی نیستند، بلکه در معماری، موسیقی و حتی پوشش آنها، ردپایی از تأثیرات فرهنگ دریایی خلیج فارس نیز دیده می شود.»

بلوچی شرق هرمزگان، برخلاف گویش های رایج در سیستان یا بلوچستان ، آمیخته ای از واژگان فارسی، عربی و حتی اصطلاحات دریانوردی است. این ویژگی زبانی نشان دهنده ی تعاملات طولانی بلوچ ها با جامعه ی بندری و تجار دریایی است. بلوچ های شرق هرمزگان در باورهای عامیانه ی خود، آمیزه ای از اسطوره های خشکی و دریا را حفظ کرده اند.

از سوی دیگر، موسیقی محلی بلوچ‌ها در این منطقه با سازهایی چون «دونَلی» (نی چوپانی) و «بِنجو» (سازی شبیه به تنبور) اجرا می شود که با ریتم های تند موسیقی بندری تفاوت آشکاری دارد. این دوگانگی فرهنگی در معماری نیز دیده می شود؛ خانه های گِلی با بادگیرهای بلند در کنار کلبه های ماهی گیران ساخته شده از چوب نخل.

پروفسور ژانت لسترن، ایرانشناس آلمانی، در کتاب «حاشیه نشینان خلیج فارس» می نویسد: «بلوچ های هرمزگان نه کاملاً شرقی اند و نه تماماً جنوبی؛ هویت آنها محصول تعامل همزمان با کویر، کوه و دریا است.» اگرچه زندگی مدرن و توسعه ی بندرهای نفتی، شیوه ی زیست سنتی بلوچ ها را تحت تأثیر قرار داده، اما جامعه ی آنها کوشیده است هویت خود را حفظ کند.

آموزش زبان بلوچی سینه به سینه، برگزاری جشن های (نوروز بلوچی) و حضور پررنگ زنان بلوچ در صنایع دستی (مانند سوزندوزی های الهام گرفته از نقوش دریایی) نشان دهنده ی تداوم این فرهنگ است.بلوچ های شرق هرمزگان نمادی زنده از پیچیدگی های فرهنگی ایران هستند.

تبار آنها، که در گذر قرن ها با کوچ ها و آمیختگی های قومی شکل گرفته، نه یک داستان ساده ی شرقی یا غربی، که روایتی چندصدایی از مقاومت، انعطاف و گفتگوی تمدنهاست. امروز، این جامعه به ما یادآوری می کند که مرزهای سیاسی هرگز نتوانسته اند مرزهای فرهنگی را به طور کامل تعیین کنند؛ چرا که انسانها همواره با پای پیاده، بر پشت شترها و از طریق امواج دریا، تاریخ خود را جابه جا کرده اند.