بازخوانی ابعاد فکری و جهانی امام خمینی(ره)

دریانیوز// به مناسبت سالگرد ارتحال بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی، حضرت امام خمینی(ره)، پای سخنان آیت‌الله محمد عبادی‌زاده، نماینده ولی‌فقیه در استان هرمزگان و امام جمعه بندرعباس نشستیم.
ایشان در این گفت‌وگو، نگاهی ژرف به شخصیت امام، ابعاد رهبری ایشان، نقش مردم در انقلاب و تداوم مسیر امام در جمهوری اسلامی داشتند. مشروح این گفتگو را در ادامه می‌خوانیم.
دریا :چه ویژگی‌های فکری و شخصیتی منحصربه‌فردی امام راحل، ایشان را به رهبری ممتاز در تاریخ معاصر تبدیل کرد؟
امام راحل شخصیتی فراتر از یک رهبر سیاسی یا مرجع دینی بودند. ایشان دارای جامعیتی کم‌نظیر در ابعاد علمی، عرفانی، فقهی، فلسفی، اجتماعی و سیاسی بودند که کمتر در تاریخ تشیع به این گستردگی یافت می‌شود. امام، انسانی عارف با بینشی ژرف و روحیه‌ای بسیار شجاع بودند؛ شجاعتی که در مقابله با طاغوت زمانه و مبارزه بی‌امان با استبداد داخلی و سلطه خارجی به‌روشنی نمود داشت. اخلاص بی‌بدیل ایشان، ایمان به نصرت الهی، ارتباط عمیق با خداوند، و ساده‌زیستی بی‌ریا، همگی نشانه‌هایی از شخصیت الهی ایشان است.
دریا :اندیشه امام خمینی(ره) چه تحولاتی در گفتمان دینی پیش از انقلاب ایجاد کرد؟
پیش از ظهور امام راحل، دین در نگاه عمومی عمدتاً به عبادات فردی، مناسک شخصی و مسائلی محدود به حوزه‌های فردی تقلیل یافته بود. بسیاری از علما و حتی جوامع اسلامی، دین را از عرصه سیاست و حکومت جدا می‌دانستند و نوعی جدایی نانوشته میان دین و دولت حاکم بود. اما ایشان با نگاهی نو و اجتهادی پویا، این گفتمان منفعل را به چالش کشیدند. امام راحل نشان دادند که دین اسلام، دینی جامع است که برنامه برای تمام شئون زندگی بشر دارد، از مسائل فردی تا اجتماعی، از اخلاق فردی تا نظام‌سازی کلان. امام خمینی توانستند گفتمان دینی را از حالت انفعالی خارج کرده و به‌صورت یک گفتمان انقلابی، پویا و تمدن‌ساز معرفی کنند.
دریا :ولایت فقیه از منظر امام خمینی(ره) چه جایگاهی در ساختار نظام اسلامی دارد؟
در منظومه فکری امام خمینی، ولایت فقیه نه صرفاً یک تئوری حکومتی، بلکه ضامن تحقق اسلام در عرصه قدرت و ساختار سیاسی است. امام معتقد بودند که در عصر غیبت امام معصوم (عج)، فقهای جامع‌الشرایط که به عدالت، تقوا، فقاهت، بینش سیاسی و مدیریت جامعه آراسته‌اند، می‌توانند مسئولیت اداره جامعه اسلامی را بر عهده بگیرند. این نظریه، پاسخی دقیق به ضرورت پیوند دین با اداره جامعه در زمان غیبت بود.
ولایت فقیه به معنای حکومت استبدادی نیست، بلکه در بستر جمهوریت و با مشارکت مردم معنا می‌یابد.
دریا :نگرش امام خمینی(ره) به دنیا و آخرت چگونه در حکمرانی ایشان نمود داشت؟
نگاه امام خمینی به دنیا، نگاهی عبورگونه و ابزارمحور بود. ایشان معتقد بودند دنیا مزرعه آخرت است و حکومت وسیله‌ای برای تحقق ارزش‌های الهی است، نه هدفی برای قدرت‌طلبی یا منافع شخصی. در حکمرانی امام، عدالت اجتماعی، اخلاق‌مداری، خدمت‌گزاری به مردم، ساده‌زیستی مسئولان، و مبارزه با ظلم و فساد، همگی ریشه در نگرش آخرت‌محور ایشان داشت. امام خمینی همواره مسئولان را به زهد و تقوا توصیه می‌کردند و خود در قله این سلوک قرار داشتند.
دریا :در شرایط کنونی، تأکید امام خمینی(ره) بر استقلال فکری و فرهنگی چه ضرورتی دارد؟
امروزه بیش از هر زمان دیگری شاهد جنگ نرم، هجمه‌های رسانه‌ای، نفوذ فرهنگی بیگانه و تلاش برای تغییر باورهای مردم از سوی جریان‌های غرب‌گرایانه هستیم. تأکید امام خمینی بر استقلال فرهنگی و فکری، در چنین شرایطی یک ضرورت حیاتی است. امام معتقد بودند ملت ایران باید به خودباوری برسد، به فرهنگ غنی اسلامی-ایرانی‌اش افتخار کند و از تقلید کورکورانه از غرب فاصله بگیرد. بدون استقلال فرهنگی، استقلال سیاسی و اقتصادی نیز دچار آسیب خواهد شد. امروز باید با بهره‌گیری از بیانات امام، نسل جوان را به خودآگاهی فرهنگی، هویت‌یابی و مقاومت نرم در برابر تهاجم فرهنگی دعوت کرد.
دریا :انقلاب اسلامی چه دستاوردهای اجتماعی و فرهنگی مهمی برای ملت ایران داشته است؟
انقلاب اسلامی نه‌تنها ساختار سیاسی کشور را دگرگون کرد، بلکه تحول عظیمی در روح و روان ملت ایران ایجاد نمود. از مهم‌ترین دستاوردهای آن، عزت ملی، بازگشت اعتمادبه‌نفس دینی و فرهنگی، رشد مشارکت اجتماعی، افزایش آگاهی‌های سیاسی، و تقویت هویت اسلامی است. نهادهایی چون کمیته امداد، بسیج مستضعفین، جهاد سازندگی و نهادهای فرهنگی، همه ثمره این انقلاب هستند. انقلاب اسلامی باعث شد توده‌های مردم از حاشیه به متن بیایند و خود را در سرنوشت کشور سهیم بدانند. مهم‌تر از همه، انقلاب توانست فرهنگ استقامت، ایثار، شهادت، خودکفایی و خودباوری را در جامعه نهادینه کند.
دریا :برای نهادینه‌سازی اندیشه امام خمینی در نسل جوان چه باید کرد؟
نسل جوان امروز، نسلی آگاه، پرانرژی و پرسشگر است. برای انتقال مفاهیم بلند اندیشه امام، باید زبان جوانان را شناخت و با ابزارهای رسانه‌ای روز، محتواهای فاخر تولید کرد. فضای مجازی، آموزش و پرورش، دانشگاه‌ها و رسانه‌های تصویری، مهم‌ترین بستر برای این هدف هستند. همچنین باید ابعاد جذاب شخصیت امام مانند عدالت‌خواهی، آزادگی، عرفان، و ساده‌زیستی را به زبان امروز بازگو کرد. متأسفانه برخی از مفاهیم در ذهن جوانان تحریف شده یا ناشناخته مانده است؛ بنابراین بازخوانی علمی و هنرمندانه اندیشه امام و پیوند آن با دغدغه‌های نسل جدید، از اولویت‌های فرهنگی ماست.
دریا :اندیشه امام خمینی(ره) چه تأثیری در تحولات سیاسی و اجتماعی دیگر کشورهای اسلامی و آزادی‌خواه جهان داشته است؟
تأثیر اندیشه امام خمینی تنها به مرزهای ایران محدود نماند، بلکه پیام انقلاب اسلامی، الهام‌بخش ملت‌های آزاده و مستضعف در سراسر جهان شد. امام خمینی با شعار «نه شرقی، نه غربی»، استقلال حقیقی را برای ملت‌ها معنا کرد و الگویی از رهایی از سلطه استکبار جهانی را به نمایش گذاشت. جنبش‌های مقاومت در لبنان، فلسطین، یمن و بسیاری از کشورهای دیگر، به‌صراحت از انقلاب اسلامی الهام گرفتند.پیام امام این بود که مستضعفان می‌توانند در برابر مستکبران بایستند؛ این پیام، عزت و اعتماد به‌نفس را به جهان اسلام بازگرداند، رژیم صهیونیستی، آمریکا و حامیان غربی‌شان بیش از هر چیز از گسترش «تفکر امام» هراس دارند، زیرا این تفکر بنیان سلطه آن‌ها را به چالش می‌کشد.
دریا :آیا در دهه‌های اخیر، تحریف‌هایی در بازنمایی چهره واقعی امام خمینی(ره) صورت گرفته است؟ چگونه باید با این تحریف‌ها مقابله کرد؟
بله، متأسفانه با گذر زمان، تحریف شخصیت و آرمان‌های امام خمینی توسط برخی جریان‌های داخلی و خارجی شدت گرفته است. عده‌ای تلاش دارند امام را صرفاً به‌عنوان یک رهبر کاریزماتیک معرفی کنند و جنبه انقلابی و ضد استکباری ایشان را حذف کنند. برخی نیز می‌کوشند امام را به چهره‌ای صرفاً فرهنگی یا صلح‌طلب تقلیل دهند و مواضع قاطع ایشان درباره آمریکا، صهیونیسم و اشرافی‌گری مسئولان را نادیده بگیرند. راه مقابله با این تحریف‌ها، بازخوانی مکرر سخنان، وصیت‌نامه سیاسی-الهی و آثار فکری امام خمینی است. باید نسل جوان با اندیشه ناب امام به‌صورت مستند و بدون واسطه آشنا شود. رسانه‌های ملی، حوزه‌های علمیه، دانشگاه‌ها و نهادهای فرهنگی وظیفه دارند «چهره حقیقی امام» را از میان غبار تحریف‌ها بیرون بکشند و به‌روز و قابل فهم برای نسل جدید بازآفرینی کنند.
دریا :نسبت عرفان و سیاست در اندیشه امام خمینی(ره) چگونه تعریف می‌شود؟
یکی از ویژگی‌های ممتاز امام خمینی، جمع بین عرفان ناب و سیاست الهی بود. ایشان نه‌تنها یک عارف اهل سلوک بودند، بلکه استاد برجسته عرفان نظری و عملی نیز بودند. اما عرفان امام، عرفان گوشه‌نشینی یا انزوا از جامعه نبود، بلکه عرفان مجاهدانه‌ای بود که انسان را به صحنه مسئولیت اجتماعی و مبارزه با ظلم می‌کشاند، در نگاه امام، عارف واقعی کسی است که نه‌تنها رابطه‌اش با خداوند عمیق و خالصانه باشد، بلکه در برابر ظلم نیز ساکت ننشیند. این تلفیق عرفان و سیاست در مکتب امام، الگویی نو برای انسان مسلمان ارائه داد.
دریا :امام خمینی(ره) چه نقشی در تقویت وحدت ملی و انسجام اجتماعی ایفا کردند؟
امام خمینی همواره بر وحدت تأکید داشتند، چه در سطح ملی و چه در سطح امت اسلامی. ایشان ملت ایران را از تفرقه‌های قومی، مذهبی، زبانی و جناحی دور ساختند و با محوریت اسلام، مردم را به وحدت فراخواندند. امام به وحدت حوزه و دانشگاه، اتحاد شیعه و سنی، پیوند اقوام و مذاهب و انسجام نیروهای انقلابی باور داشتند و هرگونه شکاف درون‌ساختاری را به زیان ملت و به سود دشمنان می‌دانستند. امروز نیز اگر می‌خواهیم در مسیر امام حرکت کنیم، باید این نگاه وحدت‌محور را حفظ کرده و از دوقطبی‌سازی‌های مصنوعی، تفرقه‌های جناحی و گسست‌های فرهنگی پرهیز کنیم.
دریا :در پایان، اگر بخواهید یک پیام کلیدی از امام خمینی(ره) را برای نسل امروز برجسته کنید، آن پیام چیست؟
اگر بخواهم یک پیام کلیدی را از میان دریای معارف امام برای نسل امروز برگزینم، آن پیام «خودباوری و اعتماد به قدرت ایمان» است. امام راحل در عصری قیام کرد که بسیاری از ملت‌ها خود را حقیر می‌پنداشتند و به قدرت‌های بزرگ وابسته بودند. اما امام با اتکال به خدا و تکیه بر اراده ملت، نشان داد که می‌توان بدون وابستگی، یک ملت را به استقلال، آزادی و عزت رساند.امام به ما آموخت که اگر به قدرت ایمان، مردم و فرهنگ خود باور داشته باشیم، هیچ قدرتی نمی‌تواند ملت ما را تسلیم کند. این پیام امروز نیز برای نسل جوان، راه‌گشاست.جوان ایرانی باید بداند که با ایمان، علم، تلاش، پاک‌دستی و شجاعت می‌تواند آینده‌ای روشن برای کشور بسازد، همان‌گونه که امام راه را آغاز کرد و به ما آموخت: «ما می‌توانیم» .