دریانیوز// در حالی که بسیاری از مردم، آلودگی هوا را صرفاً به عنوان پدیده‌ای ناخوشایند و موقت می‌پندارند، واقعیت این است که این بحران زیست‌محیطی به یکی از جدی‌ترین تهدیدات سلامت عمومی در ایران و جهان تبدیل شده است. بنا بر اعلام معاون بهداشت وزارت بهداشت، تنها در سال ۱۴۰۳، ۵۸ هزار و ۹۷۵ مورد مرگ در کشور منتسب به آلودگی هوا بوده است؛ رقمی هولناک که به معنای ۱۶۱ مرگ در هر روز و حدود ۷ مرگ در هر ساعت است. این آمار، نشان می‌دهد که میزان تلفات ناشی از آلودگی هوا در کشور ما، تقریباً معادل تلفات دو سال جنگ نابرابر در غزه است؛ جایی که شمار شهدا از آغاز جنگ تاکنون بیش از ۶۹ هزار نفر گزارش شده است.
هوایی که نفس را می‌گیرد
آلودگی هوا در شهرهای بزرگ کشور، به‌ویژه تهران، اصفهان، مشهد، تبریز و اهواز، در ماه‌های سرد سال به اوج خود می‌رسد. وارونگی دما، افزایش مصرف سوخت‌های فسیلی، فعالیت خودروهای فرسوده و صنایع آلاینده، همه دست به دست هم داده‌اند تا کیفیت هوای بسیاری از کلان‌شهرها به شرایط «ناسالم» یا حتی «خطرناک» برسد. ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون که از احتراق ناقص سوخت‌ها و دود خودروها تولید می‌شوند، اصلی‌ترین عامل مرگ‌ومیر ناشی از آلودگی هوا هستند. این ذرات به‌راحتی وارد سیستم تنفسی و حتی جریان خون می‌شوند و سبب بروز بیماری‌های قلبی، ریوی، سکته، سرطان ریه و زوال شناختی می‌گردند.
آلودگی هوا صرفاً تهدیدی برای سلامت فردی نیست، بلکه آثار اجتماعی، اقتصادی و روانی گسترده‌ای دارد. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که افزایش آلودگی هوا می‌تواند باعث افزایش اضطراب، افسردگی، کاهش تمرکز در کودکان و افت بهره‌وری کاری شود. در کلان‌شهرهایی مانند تهران، تعطیلی‌های مکرر مدارس و ادارات به‌دلیل آلودگی، موجب اختلال در روند آموزش، اقتصاد شهری و زندگی روزمره مردم شده است. همچنین، افزایش مراجعه بیماران تنفسی به مراکز درمانی، فشار مضاعفی بر سیستم سلامت کشور وارد کرده است.
هزینه‌های سنگین اقتصادی
بر اساس برآوردهای کارشناسان محیط زیست، هزینه اقتصادی ناشی از آلودگی هوا در ایران سالانه به ده‌ها میلیارد دلار می‌رسد. این هزینه‌ها شامل درمان بیماری‌ها، کاهش بهره‌وری نیروی کار، آسیب به زیرساخت‌ها و خسارت به بخش گردشگری است. در تهران به تنهایی، تخمین زده می‌شود که آلودگی هوا سالانه بیش از ۵ میلیارد دلار خسارت اقتصادی به بار آورد.
علت‌های اصلی آلودگی هوا در ایران را می‌توان شامل ناوگان خودرویی فرسوده، سوخت‌های غیراستاندارد، صنایع آلاینده و نیروگاه‌های حرارتی، کاهش پوشش سبز و نابودی فضای طبیعی اطراف شهرها و مدیریت ناکارآمد شهری و حمل‌ونقل عمومی ضعیف دانست. بیش از ۳۰ درصد خودروهای فعال در کشور، استاندارد آلایندگی یورو ۲ یا پایین‌تر دارند و این امر باعث می‌شود میزان آلایندگی موجود در هوا افزایش یابد به همین دلیل باید نسبت به به‌روزکردن خودروهای فرسوده و جایگزینی این خودروها اقدام نمود کاری که می‌تواند از آلودگی هوا بکاهد.
کیفیت پایین بنزین و گازوئیل، انتشار آلاینده‌ها را چندین برابر می‌کند و باید نسبت به استفاده از سوخت‌های استاندارد جدیت بیشتری داشته باشیم. صنایع آلاینده و نیروگاه‌های حرارتی نیز که آلایندگی بالایی دارند باید استفاده از فیلترهای استاندارد برای جلوگیری از انتشار مواد آلاینده استفاده نمایند و حتی این مراکز به نقاط غیرمسکونی منتقل شود تا آلودگی آنها تاثیر کمتری بر مردم داشته باشند.
یکی دیگر از دلایل آلودگی هوا نبود کمربند سبز در شهرهاست و این امر توان طبیعی تصفیه هوا را کاهش داده است. از سوی دیگر پوشش‌های گیاهی نیز در سطح شهرها و حتی مناطق غیرمسکونی توسط انسان از بین می‌رود و این موضوع موجب می‌شود هوا به درستی تصفیه نشده و آلودگی وارد بدن ما شود. وابستگی بیش از حد مردم به خودروهای شخصی به دلیل ضعف در سیستم حمل و نقل عمومی یکی دیگر از دلایل افزایش میزان آلودگی هوا است. در شهرهایی همچون بندرعباس که سیستم حمل و نقل عمومی بسیاز ضعیف و ناکارآمد است مردم ترجیح می‌دهند از وسایل نقلیه شخصی برای انجام امور روزانه استفاده نمایند و این ترددهای بیش از حد بر میزان آلودگی هوا می‌افزاید.
طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت، آلودگی هوا سالانه باعث بیش از ۷ میلیون مرگ زودرس در جهان می‌شود. در ایران نیز، نسبت مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا در مقایسه با جمعیت، بسیار بالاتر از میانگین جهانی است. بیشترین قربانیان این بحران خاموش، کودکان، سالمندان و بیماران قلبی-ریوی هستند. کودکان به‌دلیل دستگاه تنفسی حساس‌تر، بیشتر در معرض آسیب قرار دارند؛ و مطالعات نشان داده است که رشد مغزی آنان در محیط‌های آلوده کندتر می‌شود.
جنگ نابرابر و مرگ خاموش
اگرچه جنگ‌ها همواره در صدر اخبار قرار دارند، اما آلودگی هوا، جنگی پنهان و بی‌صداست که هر روز جان صدها ایرانی را می‌گیرد. وقتی گفته می‌شود که در سال ۱۴۰۳ نزدیک به ۵۹ هزار نفر بر اثر آلودگی هوا جان باخته‌اند، این رقم در واقع برابر با دو سال جنگ در غزه است؛ جنگی که تصاویر دلخراش آن هر روز در رسانه‌ها منتشر می‌شود، اما فاجعه هوای آلوده، در سکوت جریان دارد.
برای مقابله با آلودگی هوا و نجات جان مردم کشور راهکارهای مختلفی وجود دارد. در کوتاه مدت می‌توان محدودیت تردد خودروها در روزهای آلوده و تعطیلی مراکز پرریسک را انجام داد. بازرسی‌های زیست‌محیطی بر صنایع آلاینده را افزایش داد. کیفیت سوخت را از طریق حذف بنزین و گازوئیل غیراستاندارد بهبود بخشید و سوخت استاندارد را در اختیار رانندگان قرار داد و حتی مشوق‌هایی داده شود تا مردم به سمت استفاده از سوخت‌های پاک پیش بروند. اطلاع‌رسانی و هشدار عمومی برای گروه‌های حساس جامعه در دستور کار قرار گیرد.
در میان‌مدت می‌توان نوسازی ناوگان حمل‌ونقل عمومی با خودروهای برقی و هیبریدی را انجام داد. همچنین از خودروهای کم‌مصرف و برقی شخصی حمایت صورت گیرد و مشوق‌هایی برای این امر در نظر گرفت. توسعه کمربند سبز شهری و کاشت درختان مقاوم به آلودگی و افزایش مالیات بر خودروهای پرمصرف و صنایع آلاینده را در دستور کار قرار داد. و اما در بلندمدت نیز تغییر الگوی مصرف انرژی و حرکت به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر را با جدیت دنبال کرد. همچنین تدوین برنامه ملی کنترل آلودگی هوا با رویکرد عدالت زیست‌محیطی و افزایش بودجه پایش کیفیت هوا و ایجاد شبکه‌های هوشمند سنجش آلاینده‌ها و آموزش عمومی و فرهنگی برای تغییر سبک زندگی و رفتارهای زیست‌محیطی مردم نیز در دستور کار قرار گیرد.
آلودگی هوا دیگر یک مسئله زیست‌محیطی صرف نیست، بلکه بحرانی ملی، انسانی و امنیتی است. در حالی که تلفات سالانه آن از بسیاری از حوادث طبیعی و حتی جنگ‌ها فراتر می‌رود، مقابله با آن نیازمند اراده‌ای جمعی، تصمیم‌های جسورانه و اصلاحات ساختاری است. نفس کشیدن، ابتدایی‌ترین حق هر انسان است؛ اما امروز در بسیاری از شهرهای ایران، این حق ساده به چالشی مرگ‌بار تبدیل شده است. اگر امروز اقدام نکنیم، فردا ممکن است هوایی برای نفس کشیدن باقی نماند.
ثبت دیدگاه