دریانیوز// رئيس سازمان بهزيستي کشور معتقد است: حذف يا محدودسازي نوجوانان از دنياي مجازي راهحل نيست؛ بايد آنان را به شهرونداني آگاه، خلاق و مسئول در فضاي ديجيتال تبديل کرد.
آنها با انگشتاني که پيش از ياد گرفتن نوشتن، لمسگر صفحهنمايش شدند، در جهاني متولد شدند که مرز ميان واقعيت و مجازي ديگر روشن نيست. نسل Z، نوجواناني که ميان صفر و يک، هويت ميسازند و از پشت نمايشگرها، جهان را تجربه ميکنند. امروز، دغدغهي اصلي خانوادهها و نهادهاي اجتماعي اين است: چگونه بايد با اين نسل حرف زد؟ پاسخي که از زبان رئيس سازمان بهزيستي کشور شنيده ميشود، نه محدودسازي، بلکه «تربيت ديجيتال» است.
نسلي که در جهان متصل بزرگ شد
در کارگاه «مراقبت از نوجوانان در فضاي مجازي» که با حضور کارشناسان و تسهيلگران از ۱۱ استان کشور برگزار شد، سيد جواد حسيني، رئيس سازمان بهزيستي کشور، بر ضرورت تربيت ديجيتال تأکيد کرد و گفت:«نوجوان امروز، نسلي است که هويت، روابط و يادگيرياش در فضاي مجازي شکل گرفته است.
ما با نسلي مواجهيم که شيوه زيستن و فهميدن او با هيچ نسلي پيش از خود قابل مقايسه نيست.»مطالعات بينالمللي نشان ميدهد بيش از ۹۰ درصد نوجوانان جهان روزانه دستکم سه ساعت را در فضاي ديجيتال سپري ميکنند. طبق دادههاي مرکز پژوهشهاي مجلس (۱۴۰۲)، در ايران نيز بيش از درصد نوجوانان ۱۲ تا ۱۸ ساله حداقل در يک شبکه اجتماعي عضويت دارند.اين آمار يعني نوجوان ايراني نه تنها مصرفکننده محتواست، بلکه بخشي از جامعهاي جهاني و ديجيتال است که هر روز در حال توليد معنا و هويت است.
از نسل انفجار تا نسل Z؛ تجربه مشترک فناوري
رئيس سازمان بهزيستي در تشريح جايگاه نسلها گفت: در علوم اجتماعي، نسل فقط فاصله سني نيست؛ تجربه مشترک تاريخي يا تکنولوژيک است. بشر در قرن اخير با هفت نسل عمده روبهرو بوده؛ از نسل بزرگ و خاموش تا نسل انفجار جمعيت، نسل X، نسل Y، نسل Z و نسلهاي نوظهور آلفا و بتا.»
در ايران، نوجوانان دهههاي ۸۰ و ۹۰ شمسي، نمايندگان نسل Z و آغاز نسلهاي آلفا و بتا هستند؛ نسلي که در محيطي جهاني، متصل و ديجيتال رشد کرده است.
به گفته حسيني، اين نسل داراي ويژگيهايي متمايز است: ارتباطات شبکهاي، فردگرايي مثبت، سرعت بالا در يادگيري، جستوجوي معنا و مرجع هويتي جديد. او افزود: در بسياري از خانوادهها حتي جامعهپذيري معکوس رخ ميدهد؛ يعني اين فرزندان هستند که والدين را آموزش ميدهند.
ميان خلاقيت و اضطراب جهاني
اين نسل بيش از هر نسل ديگري در معرض خشونتهاي رسانهاي و اخبار نااميدکننده است. اما در عين حال، نسلي خلاق، هوشمند و فرصتساز به شمار ميرود.حسيني با اشاره به نتايج مطالعه ملي سبک زندگي نوجوانان ايراني (دانشگاه تهران، ۱۴۰۱) و گزارش يونيسف (۲۰۲۳) گفت:نوجوان امروز با وجود اضطراب جهاني و نگرانيهاي اقتصادي، همچنان اميدوار و جستوجوگر است. او به دنبال تجربه، يادگيري و اثرگذاري است.
به باور او، اگر جامعه نتواند اين انرژي را در مسير سازنده هدايت کند، خطر فاصله عاطفي و اجتماعي ميان نسلها افزايش مييابد. از همين رو، تربيت ديجيتال بايد به اصليترين راهبرد فرهنگي و اجتماعي کشور تبديل شود.
از عصر ديجيتال تا عصر ذهني
جهان در حال گذر از عصر ديجيتال به «عصر ذهني» است؛ جايي که واقعيت و مجاز درهم تنيدهاند. رئيس سازمان بهزيستي با اشاره به اين تحول گفت:در عصر ذهني، مرز ميان منِ واقعي و منِ ديجيتال به تدريج محو ميشود. ما در متاورسي زندگي ميکنيم که ديگر تفکيک فضاي حقيقي و مجازي معناي سابق را ندارد.
در چنين شرايطي، يادگيري و ارتباط نيز تغيير کرده است. نوجوانان امروز در جامعهاي سيال و لحظهاي زندگي ميکنند. يادگيري آنان خطي نيست بلکه «موزاييکي» است—ترکيبي از تصوير، صدا و تجربه آني.به تعبير حسيني: نسل جديد فقط خواننده متن نيست؛ او سازنده محتواست.
تجربه جهاني: از ممنوعيت تا توانمندسازي
حسيني با اشاره به سياستهاي کشورهاي پيشرو گفت: «در مواجهه با نوجوانان، اغلب دولتها ابتدا به سراغ محدودسازي رفتهاند، اما تجربه نشان داده که اين روش پايدار نيست.
بر اساس گزارش سازمان همکاريهاي اقتصادي و توسعه (OECD) در سال ۲۰۲۲، کشورهايي چون ژاپن، فنلاند و کره جنوبي مسير متفاوتي را برگزيدهاند: تربيت ديجيتال مشارکتي ؛در اين مدل، نوجوانان از سنين پايين با مفاهيم امنيت سايبري، سواد رسانهاي و حقوق ديجيتال آشنا ميشوند.
خانوادهها نقش «راهنما» دارند، نه ناظر سختگير. مدارس نيز به جاي ترس از شبکههاي اجتماعي، از آن براي آموزش خلاقانه بهره ميبرند.حسيني تأکيد کرد: ما بايد نوجوانان را به جاي حذف از فضا، به شريک در مديريت فضا تبديل کنيم.
الگوي ايراني تربيت ديجيتال؛ از خانواده تا محله
به باور رئيس سازمان بهزيستي، ظرفيتهاي بومي نيز در ايران وجود دارد. او گفت: سازمان بهزيستي ميتواند با طرحهايي مانند “سلام” (سلامت اجتماعي محلهمحور) و برنامه مراقبت از نوجوانان در فضاي مجازي، خانواده، مدرسه و سازمانهاي محلي را به هم پيوند دهد.در اين رويکرد، خانوادهها نخستين خط تربيت ديجيتال هستند. به جاي آنکه فقط نگران حضور فرزندان در فضاي مجازي باشند، بايد زبان اين دنيا را بياموزند و با نوجوانان گفتوگو کنند.
حسيني در اين باره افزود: «اگر والدين ندانند در ذهن فرزندشان چه ميگذرد، فاصلهها بيشتر ميشود. نگاه پديدارشناسانه ما را متوجه دنياي دروني نوجوان ميکند؛ جهاني پر از فرصتهاي طلايي.
سواد رسانهاي؛ ضرورت عصر جديد
به اعتقاد کارشناسان حاضر در اين کارگاه، سواد رسانهاي ديگر يک مهارت جانبي نيست، بلکه يکي از ارکان شهروندي مدرن است. نوجواني که بتواند خبر جعلي را تشخيص دهد، حريم خصوصي خود را بشناسد و از خلاقيتش در مسير درست استفاده کند، در واقع از مصونيت اجتماعي برخوردار ميشود.به گفته حسيني، توانمندسازي در فضاي مجازي يعني ساختن جامعهاي آگاه. جامعهاي که در آن نوجوان نه تهديد، بلکه فرصت است.
آيندهاي که بايد با آگاهي ساخت
کارگاه «مراقبت از نوجوانان در فضاي مجازي» با تأکيد بر يک اصل بنيادين به پايان رسيد: نسل Z را نميتوان از جهان ديجيتال جدا کرد.آنچه امروز نياز داريم، گفتوگو، آموزش و اعتماد است؛ نه ترس و ممنوعيت.رئيس سازمان بهزيستي کشور در جمعبندي سخنان خود گفت: هدف ما تربيت نسلي است که بتواند در فضاي مجازي آگاهانه زندگي کند؛ نسلي که در عين حضور فعال، مسئوليتپذير و خلاق باشد.او ابراز اميدواري کرد که برگزاري چنين دورههايي به گسترش سواد رسانهاي و ارتقاي تابآوري خانوادهها در برابر چالشهاي عصر ديجيتال کمک کند.
پايان باز؛ آغاز گفتوگويي تازه
روزگار تغيير کرده است. نوجوان امروز، ديگر صرفاً مخاطب رسانهها نيست؛ او توليدکننده معناست، شهروندي جهاني با گوشي هوشمند در دست.
براي والدين، مربيان و سياستگذاران، چالش اصلي نه در کنترل او، بلکه در گفتوگو با اوست. تربيت ديجيتال، همان پلي است که ميتواند دو نسل را دوباره به هم برساند—پُلي از آگاهي، احترام و اعتماد.
ثبت دیدگاه